SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

Marywil jednak pozostawał własnością Andrzeja Załuskiego tylko
przez 32 miesiące. 6 lipca 1742 r. kanclerz sprzedał pałac ordynatowej
Antoninie Zamoyskiej, chcąc w ten sposób stworzyć podstawy pod przyszłą
fundację panien kanoniczek. Aż do jesieni 1741 r. — kiedy to Załuski
powziął zamiar sprzedaży — jego plany fundacji naukowych wiązały
się z Marywilem. Jeszcze pod koniec lipca 1741 r. Załuski przewidywał
urządzenie tu biblioteki publicznej oraz towarzystwa naukowego
a w pobliżu gmachu — założenie ogrodu botanicznego. Aby zrealizować
te projekty, kanclerz zajął się adaptacją budynku do nowych funkcji.
W r. 1739 sporządzono inwentaryzację „sklepów, izb, pokojów" marywilskich.
Następnie Załuski zamówił materiały do murowania sali bibliotecznej
i zaproponował jej przebudowę architektowi włoskiemu nazwiskiem
Melana. Biblioteka miała być gotowa w r. 1741, jednak prace nad
nią opóźniły się, gdyż kanclerz, którego w Dreźnie zatrzymywały obowiązki
państwowe, nie mógł doglądać budowy na miejscu. Nie wiadomo,
czy w chwili sprzedaży Marywilu pomieszczenia biblioteczne były ukończone.
Sprzedając Marywil A.S. Załuski starał się kupić na siedzibę dla
biblioteki pobliskie pałace — Pociejowski przy ul. Senatorskiej, a następnie
Radziwiłłowski przy ul. Miodowej — do transakcji jednak nie
doszło 4 . Ostatecznie kanclerz zdecydował, by zbiory przenieść do kupionej
już dawniej kamienicy daniłowiczowskiej. Jak się zdaje, w r. 1742
podjęto prace nad dostosowaniem jej do potrzeb przyszłej biblioteki 5 .
Kanclerz wielki koronny miał nadzieję, że zbiory zostaną przeniesione
do gmachu latem 1743 r., jednakże prace murarskie i stolarskie przeciągnęły
się; przeprowadzka (na specjalnie zrobionej do tego celu "machinie")
nastąpiła w miesiącach wiosennych i letnich 1745 r. 6
Ponieważ biskup
krakowski, który finansował prace murarskie, nie zawsze posiadał
respondencja J.A. Załuskiego..., s. 14, 227, 391; A.S. Załuskiego 14 I 1747 (Bibl. Nar.
ms. syg. 3247).
4
E. Brańska, Przyczynki źródłowe do dziejów Biblioteki Załuskich w Warszawie
i jej założycieli, ,[w:] Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi,
z. 5, Warszawa 1981, s. 77—81; listy Andrzeja Załuskiego do Józefa Załuskiego
3 V 1740 Lubawa, 31 VII 1741 Bibl. Nar. ms. syg. 3240, 3241; Andrzej Załuski do
Franciszka Maksymiliana Ossolińskiego 3 XII 1741 AGAD ms. syg. K.K. 3 s. 310—
—311; kartoteka zniszczonych rewindykatów Bibl. Nar.
5
Andrzej Załuski do Józefa Załuskiego 2 XII 1742 Bibl. Nar. ms. syg. 3242.
Przed wojną istniał w Bibliotece Narodowej rękopis pt. Expensa na reparacją kamienicy
pustej nazwanej Daniłowiczowska od oo. Jezuitów w Warszawie kupionej
i na publiczną Bibliotekę [przeznaczonej] 1742—1746 k. 28 (kartoteka zniszczonych
rewindykatów Bibl. Nar.).
6
A.S. Załuski do J.A. Załuskiego 2 XI 1742 Bibl. Nar. ms. syg. 3242; S. Duńczewski
do J.A. Załuskiego 21 VIII 1744 (brulion odpowiedzi Załuskiego na odwrocie
listu) Bibl. Nar. ms. syg. 3244; A.S. Załuski do J.A. Załuskiego 24 III 1745,
[w:] M. Łodyński, Biblioteka Rzplitej..., s. 35; B. Krasiński do J.A. Załuskiego,
Krasnydwór 13 V 1745 (brulion odpowiedzi J.A. Załuskiego na odwrocie listu);
Bibl. Nar. ms. syg. 3245; „Neue Zeitungen von gelehrten Sachen" 1745 s. 20.
102