SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

Na szkicach S.B. Zuga widzimy budowlę w kształcie czworoboku,
z dziedzińcem w środku; trzy podłużne skrzydła, oświetlone jedynie od
strony wewnętrznej, zakończone były alkierzami; czwarty bok — główny
— tworzył trzypiętrowy gmach z poddaszem zwieńczony na szczycie
galeryjką z balustradą oraz wieżyczką. Skrzydła boczne były połączone
z gmachem piętrowym łącznikami; na parterze znajdowały się bramy
prowadzące na dziedziniec, a na drugiej kondygnacji — przejścia do
alkierzy. Północno-zachodnie skrzydło miało dwie kondygnacje, pozostałe
— były parterowe. Do skrzydła południowo-wschodniego dobudowany
był pawilonik, biegnący wzdłuż ulicy Daniłowiczowskiej. Kolejne kondygnacje
gmachu głównego były coraz wyższe. Nad ostatnim — trzecim
— mieściło się poddasze 13 .
Gmach Biblioteki i okoliczne zabudowania były zasiedlane stopniowo.
Jeszcze w sierpniu 1747 r. — miesiącu inauguracji — była ona niezamieszkała.
Budziło to obawę biskupa krakowskiego, który ostrzegał
brata przed ewentualnością kradzieży 14 . Należy jednak sądzić, że już
wtedy w gmachu Biblioteki miał referendarz swój gabinet. Wiadomo,
że co najmniej do kwietnia 1748 r. Józef Andrzej Załuski mieszkał w
Marywilu. Wówczas to właścicielki gmachu — panny kanoniczki —
zwróciły się do niego za pośrednictwem brata z prośbą, by zmienił swą
rezydencję, gdyż bez uzyskania dodatkowych sal nie mogły przyjąć do
zgromadzenia kolejnych członkiń. Biskup krakowski radził referendarzowi
koronnemu, by zamieszkał na stancji w pałacu swych krewnych,
Szaniawskich, na ulicy Miodowej. Argumentował, że z pałacu Szaniawskich
miałby referendarz bliską drogę zarówno do jego pałacu (na rogu
Senatorskiej i Miodowej), jak i do gmachu Książnicy (ścieżką wzdłuż
posesji Pałacu Radziwiłłowskiego, dzisiejszego Pałacu Paca) 15 . Nie wiaarchitektonicznych.
Projekty te bywały nieraz zarzucane, zmieniane lub realizowane
z opóźnieniem.
13
Rysunki te znajdują się w Gabinecie Rycin Bibl. Nar. syg. WAE 57. Jak
pokazują rysunki Myliusa i de Tirregaille'a, do gmachu głównego wchodziło się
po czterech kamiennych schodach z balustradą (ułożonych pod kierunkiem architekta
Macieja Deutscha). Nad drzwiami umieszczona była statua rycerza z dzidą;
nad gzymsem budynku — ozdobna tarcza, na której pod mitrą biskupią ii książęcą,
a pod spodem koroną, umieszczony był herb domu Załuskich — Junosza. Schody
oraz gzyms zdobiły po cztery posągi. Elementem architektonicznym, wieńczącym
galerię górną oraz krawędzi dachu, były dekoracyjne, kamienne wazony. Nie wiadomo
jednak, czy rysunki te oddają stan rzeczywisty, czy zamierzony. Zwraca uwagę
fakt, że fasada Biblioteki Załuskich przedstawiona na ekslibrisie Michała Żukowskiego
(zrobionym przed r. 1758) pozbawiona jest tarczy, wazonów i posągów.
Wiarygodność rysunku Żukowskiego potwierdzają jego liczne podobieństwa do realistycznej
akwareli Zygmunta Vogla.
14
A.S. Załuski do J.A. Załuskiego 12 VIII 1747, [w:] M. Łodyński, Biblioteka
Rzplitej..., s. 38.
15
A.S. Załuski do J.A. Załuskiego 17 IV 1748 Bibl. Nar. ms. syg. 3248. Wiadomo,
że w czerwcu 1750 r. w rezydencji referendarza mieszkał Janocki („Kurier Polski"
1750 z dn. 17 VI nr 717).
104