SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

wet tak się stało, uzyskany tą drogą kapitał okazał się nie wystarczający
i towarzystwo było zasilane z kasy królewskiej 62 ; należy sądzić, że na
jego publikacje łożyli również J.A. Załuski oraz Adam Kazimierz Czartoryski.
Trudno określić strukturę stowarzyszenia. Nie wiadomo, czy miało
ono swój statut, czy obowiązywało w nim członkowstwo, a nawet, czy
zbierało się ono co pewien czas na posiedzenia; najprawdopodobniej na
każde z tych pytań należałoby odpowiedzieć negatywnie. Protektorzy towarzystwa
(Stanisław August, Adam Kazimierz Czartoryski, Józef Andrzej
Załuski) oraz jego egzekutorzy (Wawrzyniec Mitzler de Kolof oraz
Józef Epifani Minasowicz) tworzyli grupę tak nieliczną, że kwestie proceduralne
nie odgrywały w nim, zapewne, żadnej roli. Książki, które
zostały opublikowane pod firmą towarzystwa — a stanowią one podstawowe
źródło do jego historii — nasuwałyby podejrzenie, że było ono
bardziej rodzajem szyldu dla różnorodnych, często nie powiązanych ze
sobą inicjatyw, niż formą stałej współpracy naukowej i edytorskiej.
Wśród wydanych przez towarzystwo prac należy wyróżnić podręczniki
Szkoły Rycerskiej (5), dziełka umoralniające (4, jedna z prac w dwóch
edycjach), sztuki dramatyczne J.A. Załuskiego i J.E. Minasowicza (3), pozycje
z literatury rzymskiej (2) oraz z historii literatury polskiej (1)".
Tematyka książek była więc nader rozstrzelona; wszystkie łączyło tylko
to, że ukazały się one (jak to podano na ich kartach tytułowych) nakładem
stowarzyszenia. Nie wiadomo, czy pieniądze na książki czerpano ze
wspólnej kasy — jak sugerowałaby wzmianka w „Monitorze" — czy też
druk poszczególnej pozycji był w całości opłacany przez jednego z protektorów
omawianej instytucji; być może stosowano wymiennie obie metody.
Nasuwa się więc pytanie, w jakim celu utworzono stowarzyszenie,
jeżeli poszczególne książki mogły zostać opublikowane w ramach tradycyjnego
mecenatu królewskiego i magnackiego Przypuszczalnie powołanie
do życia towarzystwa należy traktować jako świadectwo faktu, że
w Polsce w połowie XVIII w. instytucja mecenatu indywidualnego weszła
w początki kryzysu; być może zarówno dla osób, sprawujących mecenat
naukowy i literacki, jak i dla korzystających z pomocy, pośrednictwo
instytucji dostępnych dla publiczności — choćby istniały one tylko
formalnie — było bardziej dogodne, i pozwalało osiągnąć większe efekty.
AUKCJE KSIĘGARSKIE
Jednym z przedsięwzięć Biblioteki Załuskich były aukcje księgarskie
urządzane w Warszawie w latach 1761—1762. Aukcje te cieszyły
się powodzeniem, ożywiły życie umysłowe stolicy i pozwoliły nasycić
62
63
M. Klimowicz
Materiały do biografii..., s. 297.
Listę publikacji podał Władysław Smoleński, op. cit., s. 17—23.
95