SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

Ricard De l'étude d'histoire jest vestigium — pisał do referendarza koronnego
Jędrzej Stanisław Załuski — że circa annum 1472 kilkanaście
lat przed Kolumbem Polak Zbigniew wynalazł drogę do Indii, alias do
Ameryki drogę pokazał [...]. Jest to ciekawość dla Polaków z honorem,
więc by się jej inwestigować godziło i po nici do kłębka dojść" 77 . W maju
1755 marszałek wielki koronny Bieliński informując Załuskiego, że
znalazł kronikę Boguchwała, iż jest ona „charakterem godzkim pisana,
a przeto nie może tu bydź dosyć dostatecznie przeczytana w niedostatku
takowych ludzi, którzy by do tego charakteru przyzwyczajeni byli. Nie
mogę zatym ani sądzić o zacności tej ksiąszki [!], jeżeli jest tyle godna,
aby mogła bydź dla potrzeby publicznej do druku podana — pisał dalej
Bieliński — udaję się za tym i w tym do WMNPPanu, który [w] wielkości,
umiejętności i wiadomości swojej osiągasz wszystkich autorów,
abyś raczył mi w tym poufałą uczynić informacją" 78 .
Bliscy znajomi Józefa Jędrzeja Załuskiego przesyłali do niego kwerendy
prawnicze. Jedni z nich szukali porady prawnej, procesując się
w sądzie, inni potrzebowali odpowiednich informacji w swych zabiegach
o uzyskanie intratnych stanowisk, jeszcze inni prosili o przepisy prawne,
związane z pełnionymi przez nich czynnościami urzędowymi. „Nie mogę
być ni od kogo dostateczniej informowanym jako od WMWMPana, który
osobliwsze masz raritates w Bibliotece swojej — pisał do Załuskiego
w r. 1743 kanclerz wielki litewski Jan Fryderyk Sapieha — wielce i uniżenie
upraszam, ażebyś iuramentów Kuchmistrza, instygatora i pisarza
kwarcianego koronnych, jako tłumacza języka tureckiego, tudziesz [!]
wielkich posłów ad exteros od Rzeczypospolitej wysyłanych circa assumptam
et peractam functionem practicari zwykłym poszukiwać w manuskryptach
swoich roskazał [!], które z łaski WMWMPana mogę mieć
przez pocztę Brzeską Litt[ewską]" 79 .
Gdy w r. 1754 zlecono Andrzejowi Stanisławowi Załuskiemu rozsądzenie
transakcji kolbuszowskiej o podziale ordynacji ostrogskiej, biskup
krakowski nadesłał bratu następującą kwerendę: ,,Questyje ciekawe są,
którebyś WP mógł mi resolvare jako scientissimus.
1. jaka natura dóbr ordynacji, bo nie królewskie, nie duchowne, nie
ziemskie;
2. fortece prywatne czy subsunt hetmanowi i rzeczypospolitej dyspozycji
in Regno;
3. In quibus casibus, subsunt, czy zawsze;
4. ordynacja nie pisze tylko, żeby 500 ludzi dać Rzeczypospolitej,
podział dóbr między pułkowników i pułki, jaki ma fundament, i czy
ordynat może to odmienić, bez naruszenia ordynacji i fundacji pierwszej;
77 A.S. Załuski do J.A. Załuskiego 14 I 1753 Bibl. Nar. ms. syg. 3253.
78
79
F. Bieliński do J.A. Załuskiego 28 V 1755 Bibl. Nar. ms. syg. 3255.
J.F. Sapieha do J.A. Załuskiego Kodeń 30 I 1748 Bibl. Nar. ms. syg. 3243
46