SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

Załuscy kupowali książki od krajowych księgarzy z Warszawy
(M. Degnerowej, Magdaleny z Soldadinich Domańskiej, Krzysztofa Nikolai,
Krzysztofa Różyckiego), Krakowa (Łukasza Rozworowskiego i Jana
Jerzego Sohnera), Gdańska (Kornela Beughema i Jerzego Marka
Knocha) i Torunia (Johanna Christiana Laurera, Samuela Janssona Moellera,
Walentego Mariańskiego). Utrzymywali oni także kontakty z księgarzami
zagranicznymi 51 .
Jako rasowi bibliofile bracia Załuscy — gdy nadarzyła się okazja —
zjeżdżali na targi książki do Lipska i Frankfurtu nad Menem, a także
na aukcje, urządzane w miastach pruskich i za granicą. Między innymi
w roku 1727 J.A. Załuski uczestniczył w licytacji biblioteki burmistrza
toruńskiego Gotfryda Roesnera, straconego trzy lata wcześniej po tzw.
tumulcie toruńskim. W kupowaniu druków i rękopisów na targach
i aukcjach pośredniczyli także ich zagraniczni agenci i korespondenci
naukowi, m.in. Johann Gotlieb Krause (w Wittenberdze) i Michał Abraham
Troc (w Lipsku) 52 .
Fundatorzy Książnicy kupili lub pertraktowali też w sprawie nabycia
całych lub znacznych części księgozbiorów licznych bibliofilów. Po
śmierci osób znanych z posiadania zasobnych bibliotek J.A. Załuski
starał się nawiązać kontakt z ich spadkobiercami 68 .
Innym sposobem uzyskiwania przez referendarza koronnego książek
było pożyczanie ich pod jakimkolwiek pretekstem bez zamiaru oddania
lub potajemne zabieranie. Nie mogąc otrzymać na własność rzadkich
druków i rękopisów, Załuski prosił o sporządzenie z nich kopii dla Biblioteki".
51
Załuscy mieli powiązania z księgarzami z Amsterdamu (J. Catuffe), Hagi
(Jean van den Bergh, Moetiens), Lejdy (Samuel Luchtmans), Londynu (Thomas
Osborne), Genewy (Cramer & freres Philibert, Perachon, Cramer & co., Antoine
Philibert), Kopenhagi (C. Philibert), Berlina (Dussert), Wrocławia (Kornowie), Królewca
(Jan Jakub Kainter, Woltersdorf), Lipska (Pierre- Mortrier, J. Schrender and
Co. Pierre Mortier, Georg Moritz Weidmann), Drezna (Georg Klam), Wenecji (Giovanni
Giacomo Hertz, Giovanni Manfre), Rzymu (Francesco Vettori), Pragi (Johann
Thomas Trattern), Lyonu (de Ville freres et Chalmette) i Paryża. Zestawienie oparte
na korespondencji J.A. Załuskiego znajdującej się w Bibliotece Narodowej oraz
na informacjach zamieszczonych w książce J.D. Janockiego, Bibliographia Zalusciana...
52
A.S. Załuski do J.A. Załuskiego 6 I 1741 i 18 I 1742 Bibl. Nar. ms. syg. 3241,
3242; E. Chwalewik, Losy zbiorów polskich, Warszawa—Kraków 1926, s. 10.
Według P. Bańkowskiego w samych Niemczech J.A. Załuski miał co najmniej
ośmiu agentów księgarskich — w Berlinie, Lipsku, Hall, Marienburgu, Wrocławiu,
Monachium (zob. jego artykuł pt. Józef Andrzej Załuski i jego dzieło, „Przegląd
Biblioteczny" 1948, z. 1—2, s. 5).
53
Zob. m.in. list J. Łukaszewicza do J.A. Załuskiego Kraków 28 VI 1755 Bibl.
Nar. ms. syg. 3255.
54
J.A. Załuski, Biblioteka..., s. 5, 6, 57, 67, 131; M. Manteufflowa,
Gospodarka..., s. 55. Referendarz często zalepiał zapiski proweniencyjne poprzed-
39