SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

Wartość poczty jako środka łączności była jednak ograniczona. Nie
obejmowała ona swym zasięgiem całego kraju; ponadto, jak skarżyli się
korespondenci Załuskiego, poczta nie przyjmowała dużych paczek, a przesyłanie
za jej pośrednictwem łączyło się z dużym ryzykiem.
W świetle korespondencji Józefa Andrzeja Załuskiego najbardziej popularną
formą łączności i transportu w kręgu Biblioteki było przekazywanie
„za pierwszą okazją", „prima occasione", tzn. za pośrednictwem
przejezdnego furmana, przyjaciela lub krewnego, który udawał się w
pożądanym kierunku itp. Między innymi lwowski korespondent Załuskiego,
jezuita Andrzej Grądzki, przesłał do Biblioteki nowości książkowe za
pośrednictwem lekarza, udającego się do Warszawy, a kanonik włocławski
Bonifacy Erazm Szembek przekazał biskupowi kijowskiemu żądany
przez niego katalog przez „piękną, a pewną okazję to jest JP. Piasecką
Dworu JWJP W[oje]w[o]dzmy Pozn[ańskiej] 92 . Czasami działo się odwrotnie;
współpracownicy Biblioteki czekali, aż Załuski — korzystając
z jakiejś okazji — odwiedzi ich sam i zabierze ze sobą interesujące
książki i manuskrypty.
Często Załuski i jego współpracownicy przekazywali sobie przesyłki
za pośrednictwem wspólnych znajomych. Pośrednikiem w kontaktach
między referendarzem koronnym a biskupem koadiutorem wileńskim
Józefem Stanisławem Sapiehą był wizytator generalny prowincji polskich
misjonarzy Piotr Jacek Śliwicki. Zaprzyjaźniony z oboma bibliofilami,
Śliwicki — według informacji J.D. Janockiego — co roku odwiedzał
Sapiehę w Wilnie i pozostawał u niego co najmniej przez miesiąc.
W r. 1744 podobną rolę w stosunkach między Załuskimi a Stanisławem
Duńczewskim pełnił kanonik Ignacy Piotr Minasowicz 93 .
Współpracownicy Biblioteki utrzymywali stosunki z Załuskim także
za pośrednictwem swych rodzin. M.in. biskup smoleński — Jerzy Mikołaj
Hylzen — kontaktował się z referendarzem koronnym w r. 1753
i 1762 za pośrednictwem bratowej, kasztelanowej inflanckiej; w r. 1761 —
dzięki pomocy bratanków i synowców; w r. 1762 — poprzez siostrzeńca,
stolnika inflanckiego Szadurskiego 94 .
Skupieni wokół Biblioteki bibliofile — magnaci korzystali z pośrednictwa
swojej służby dworskiej, kursującej pomiędzy ich rezydencjami
na prowincji a pałacami w Warszawie. Adresowane do Załuskiego pakunki
przesyłali oni „gospodarzom pałacu"; ci przekazywali je do ka-
18 IV 1749; brulion odpowiedzi J.A. Załuskiego na liście J. Bielskiego Rawa 30 V
1745 Bibl. Nar. ms. syg. 3243, 3245, 3249.
92
Listy do J.A. Załuskiego: A. Grądzkiego Lwów 7 VII 1755; B.E. Szembeka
ndt. Bibl. Nar. ms. syg. 3255, 3269.
93
Listy do J.A. Załuskiego: J.S. Sapiehy Wilno 30 XI 1743; S. Duńczewskiego
z r. 1744 Bibl. Nar. ms. syg. 3243, 3244; J.D. Janocki, Lexicon..., t. I, s. 148.
94
Listy J.M. Hylzena do J.A. Załuskiego: 20 I 1753, Dagda 7 III 1761, Dagda
23 I i 26 IX 1762 Bibl. Nar. ms. syg. 3253, 3261, 3262.
51