SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

swoim uprzedzeniem, nie czytać moich pism, i szukać sobie pisarzy szalbierczych
i kłamliwych. Ja doprawdy nigdy takim nie będę, ja, który
wiem, że w Rzeczypospolitej uczonych siła i autorytet, jak również pochlebstwa
i zmyślenia na nic się nie zdają. Liczą się tu jedynie prawda,
rzetelność i sprawiedliwość. Nie wierzę, by czcigodny autor czynił mi
zarzuty wedle własnego zdania. Był może narzędziem jakichś kilku zawistnych,
którzy w ten sposób chcieli bym popadł w nienawiść, nie przewidując,
że niesprawiedliwy zarzut w sprawach naukowych nie odnosi
żadnego skutku. Słusznie też człowiek uczciwy gardzi tego rodzaju matactwami
i nie stara się zbierać powiewów fałszywych pogłosek. Nie
wzbraniam się też podejrzewać nienawiści naukowego plebsu (odium
plebis litteratae), którą ludzie — jak się zdaje — chcą rozpętać, jeśli
tylko osiągnę swój cel, a mianowicie stanę się rzeczywiście pożyteczny
dla Polski"".
Mimo listu do A.S. Załuskiego Mitzler nie zdołał zdobyć jego zaufania
i „Warschauer Bibliothek" — z powodu braku finansowego wsparcia
biskupa krakowskiego — przestała się ukazywać".
Powody wrogości do Biblioteki Załuskich mogły więc tkwić w atmosferze
nietolerancji i ksenofobii, charakterystycznej dla okresu saskiego
atmosferze, której ulegali także nieraz założyciele Książnicy. Ale także
ataki na Bibliotekę mogły być w rzeczywistości skierowane przeciwko
jej fundatorom; celem ich mógł być zarówno Józef, jak i Andrzej Załuski.
Będąc w latach 1733—1735 posłem S. Leszczyńskiego w Rzymie, Józef
Załuski w sposób ostry, napastliwy i niepohamowany zwalczał jego
przeciwnika, Augusta III. Posuwał się przy tym tak daleko, że kwestionował
szczerość przejścia na katolicyzm monarchy. Zajadłość księdza
referendarza bezskutecznie starał się poskromić jego brat, Andrzej, w pisanych
z Polski listach. Z pewnością Józef Załuski nie tylko zrobił sobie
wroga w królu, ale także wśród ludzi z jego obozu. Załuskiemu długo
pamiętano jego działalność rzymską. Pomimo poparcia jezuitów po powrocie
z emigracji w Lotaryngii w r. 1742 musiał czekać aż 16 lat na
awans — nominację na biskupa. Król mógł więc odmówić udziału w uroczystej
inauguracji. Przy okazji bardzo rozreklamowanej w Polsce i za
granicą inauguracji oraz postawienia na sejmie kwestii pomocy dla Załuskich,
mogły też odżyć wszystkie dawne niechęci i animozje przeciwników
referendarza.
Celem ataku na książnicę warszawską mógł być także Andrzej Stanisław
Załuski.
Dziś wiążemy bibliotekę przede wszystkim z postacią Józefa. Dzieje
się tak z dwóch powodów. Po pierwsze, po oddaniu jej do użytku publicznego
w r. 1747 Józef miał na nią większy wpływ. Biblioteka była
33
„Acta Litterairia" 1755, z. 2, s. 127—128 .
34
Zob. H. Lemke, op. cit., s. 143.
150