SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

miętać że w swej ocenie Forster opierał się na XVIII-wiecznych kryteriach;
współczesna ocena kolekcji mogłaby być inna. Już po śmierci założycieli
Biblioteki wpłynęły do kamienicy daniłowiczowskiej dalsze kolekcje:
Pawła Czempińskiego (przed r. 1785) oraz kustosza inflanckiego
Wicherta (w 1791 r .)26 .
ZBIORY
MATEMATYCZNE
Biskup krakowski gromadził w Bibliotece „instrumenty matematyczne"
(tzn. jak można sądzić, geometryczne, fizyczne i astronomiczne). Brat
kanclerza nie miał zrozumienia dla takiej kolekcji i w r. 1747 chciał
pokoje w których się mieściła, zająć na potrzeby lawinowo wzrastającego
księgozbioru. Józef Załuski nie dbał też o tę kolekcję; w r. 1753
instrumenty matematyczne i fizyczne były pokryte rdzą i zakurzone. Pożyczali
je czasem nauczyciele pijarscy i jezuiccy, ale biskup krakowski
napisał do brata, że nie powinni tego czynić: „Niech się pijarzy i jezuici
o swoje instrumenta starają, to multiplicabilis scientia physica quod est
meum intentum" 27 . Zbiory Biblioteki wzbogacił jezuita z Białej Piotr Borowski
przekazując Załuskiemu machinę, która miała być realizacją idei
perpetuum mobile". Dla zbudowanaa jej pobrał Borowski pieniądze ze
skarbca koronnego. Wprawdzie ta machina „we trzech kółkach" nie ruszała
się ale w liście do księdza referendarza z dn. 26 III 1754 r. konstruktor
jej tłumaczył, że zajęty podróżami na Krym i do Konstantynopola
pozostawił urządzenie niedokończone „lubo tylko ośm gradusów nie
dostawało do dopełnienia obrotu całego wewnętrznego". Borowski pisał
dalej że obecnie spodziewa się dokończyć dzieła z pomocą boską i dzięki
sprawności mechanika Terausa z Wiednia. Uczony jezuita miał nadzieję,
że jeśli nawet jego maszyna nie będzie mogła przenosić ciężarów, będzie
ona jednak w ustawicznym ruchu. Na wiadomość o pracach konstrukcyjnych
zakonnika z Białej biskup krakowska — który w książnicy warszawskiej
reprezentował czynnik chłodnej rozwagi i kalkulacji — napisał
do brata ze sceptycyzmem: „P. Jezuicie Borowskiemu oddać jego machinę,
której i n perpetuum nie skończy" 28 .
26
Tamże: "Regestr duplikat z kolekcji historii naturalnej od zeszłego WJX
Wicherta, kustosza inflanckiego" podpisany przez Jana Czempińskiego i Karola Lelewela
Bibl. Nar. ms. syg. 3216. Zab. też list J. Łopackiego do J.A. Załuskiego
z dn. 6 VIII 1746 (Bibl. Nar. ms. syg. 3246), który informuje, że Załuski interesował
się — bliżej nieznanymi — zbiorami mineralnymi w Krakowie, a także wzmianki
o zakupionych dla Biblioteki kruszcach i muszlach w listach A.S. Załuskiego
do brata z dn. 6 V 1741 i 31 VIII 1741 (Bibl. Nar. ms. syg. 3241; H. Lemke, op.
cit, s. 113—115, 174).
£7
27 H Lemke, op. cit., s. 62; M. C h a m c ó w n a, Uniwersytet Jagielloński...,
s. 26—28.
28
Listy do J.A. Załuskiego: P. Borowskiego, Biała 26 III 1754 i A.S. Załuskiego
10 III 1754 Bibl. Nar. ms. syg. 3254. Warto dodać, że 30 I 1754 r. „Kurier Polski"
163