SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

to ujawniło się m.in. w popularności mistyfikacji literackich, w przybieraniu
fikcyjnych imion, w przywdziewaniu masek. ,,W maskaradę" bawili
się także członkowie znanej rzymskiej Akademii Arkadyjskiej, do
której nawiązywał J.A. Załuski, urządzając uroczystość mariańską.
Finezyjny plan Antoniego Wiśniewskiego sprowadzał się do tego, by
posłużyć się mistyfikacją (co było całkowicie w duchu jego epoki), jednak
nie dla wspólnej rozrywki, tylko dla urzeczywistnienia poważnej
i potrzebnej inicjatywy. W razie załamania się swojej akcji mógł ją uczony
pijar obrócić w żart, przedstawiając jako swego rodzaju „zabawę
w maskaradę".
Powstaje pytanie, co udaremniło zarówno plany Załuskiego — powtarzania
akademiki w wigilie poszczególnych świąt Matki Boskiej, jak
i zamiar Wiśniewskiego — utworzenia stałej akademii nauk.
Uroczystości mariańskie, według informacji podanej przez J.D. Janockiego,
zostały przerwane „wskutek sporu o pierwszeństwo pomiędzy
deklamującymi" 20 . Nie wiadomo, czy do sporu doszło w trakcie zebrania,
czy też po jego zakończeniu. Nie wiadomo też, czy podana przez prefekta
Biblioteki przyczyna nieporozumienia jest prawdziwa; tom z korespondencją
J.J. Załuskiego, w którym — według bibliografii Karola Estreichera
21
— miały się znajdować listy dotyczące niesnasek między uczestnikami
akademii, został zniszczony podczas ostatniej wojny.
Jest możliwe, że rzeczywistym powodem waśni było przemówienie
Wiśniewskiego; spory, powstałe między zebranymi, mogły z kolei udaremnić
realizację zamierzeń zarówno uczonego pijara, jak i referendarza
koronnego. Wiśniewski, jak wiadomo, już od r. 1746 dał się poznać
uczonym polskim jako zagorzały propagator nowej filozofii; z tego powodu
naraził się na liczne i gwałtowne ataki zwolenników filozofii scholastycznej.
Był także posądzany o herezję. W roku, w którym odbyła się
akademia mariańska, działalność uczonego pijara na polu propagowania
nowej filozofii (publiczne dysputy i eksperymenty, wykłady i popisy
szkolne, broszury polemiczne) osiągnęły chyba apogeum.
Wśród 28 uczestników akademii, mówców i „spektatorów", których
nazwiska podają źródła z epoki 22 , nie spotykamy antagonistów A. Wiś-
20
J.D. Ja noc ki, Annotationes..., s. 53.
21
K. Estreicher, Załuscy, Odb. z XXXIV t. Bibliografii polskiej, Kraków
1952, s. 272.
23
Listę uczestników podał Władysław Smoleński w pracy Towarzystwa
naukowe i literackie w Polsce w. XVIII, Warszawa 1887, Odb. z „Ateneum", opierając
się na następujących źródłach: „Kurier Polski" 1753 z dn. 12 XII i J.D. J a-
nocki, Lexicon..., t. II, s. 45—46, oraz korzystając z pracy: Adam J o c h e r,
Obraz bibliograficzno-historyczny literatury i nauk w Polsce, t. I, Wilno 1840, s.
431—432. W trakcie zebrania przedstawili swoje utwory: J.A. i Marcin Załuscy;
bibliotekarze Biblioteki Załuskich (Jan Daniel Janocki i Franciszek Ryszard Goetze);
jezuici (Konstanty Awedyk, Franciszek Bohomolec, Jędrzej Bromirski, Wojciech
Mokronowski, Michał Richoyei, Kazimierz Sadowski); pijarzy (Benedykt Grodzicki,
74