SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

i najrzadsze rękopisma pisarzy lub czymkolwiek ważniejsze, pierwotnych
druków egzemplarze i krajowych drukarni dzieła, których już jedyne
pozostawały egzemplarze, albo corvo rariores, w języku polskim
feniksy, gromadziły się pod dach Załuskich" 21 .
Podróże pozwalały także referendarzowi pozyskiwać stałych pomocników
i współpracowników. Jest charakterystyczne, że — jak świadczą
źródła — z reguły z Biblioteką utrzymywały współpracę naukową te
dwory i klasztory, które Załuski zaszczycił kiedyś swoją obecnością;
Pałac Daniłowiczowski nie miał natomiast w zasadzie powiązań z ośrodkami
kulturalnymi położonymi w województwach, w których referendarz
nie był.
Ważnym ogniwem działalności Biblioteki była sieć jej pomocników,
agentów, korespondentów.
Na obszarze Rzeczypospolitej sprawami przewozu książek do Warszawy
oraz spełniania innych potrzeb Biblioteki — prócz spraw gospodarczych,
finansowych i prawniczych — zajmowali się plenipotenci
i urzędnicy dworscy Załuskich, a także spedytorzy, kupcy, szyprowie
i furmani.
Spośród plenipotentów i urzędników interesy książnicy reprezentowali
— do r. 1733 — proboszcz starorawski — Wojciech Bazański, Józef
Karasiewicz, kanonik płocki — Paweł Dominik Dromler, kanonik krakowski
— Dominik Lochman, chorąży żydaczowski — Jerzy Antoni Łączyński,
proboszcz morawicki, a później kanonik sandomierski — Andrzej
Nehrebecki oraz bliżej nieznany — J. Zakrzewski. Od r. 1742 sprawami
Biblioteki zajmowali się — oprócz Bazańskiego i Nehrebeckiego —
kanonik płocki i sandomierski — Marcin Łaskawski, proboszcz rawski,
a następnie kanonik krakowski (późniejszy kancl.w.kor.) — Andrzej Młodziejowski,
podstoli inowłodzki — Felicjan Maciszewski, ksiądz A. Mirzwiński
oraz Wojciech Rolbiecki. Spośród ludzi handlu, transportu i bankowości
— bankierzy Piotr Riaucour i Piotr Tepper z Warszawy, Ignacy
Mathy z Gdańska, szyper Setan i kupiec Jakub Rawicz z Gdańska, pan
Jaroszyński z Pułtuska oraz furman — Jan Zieliński 22 .
Podstawowe ogniwo w działalności Biblioteki tworzyli jej korespondenci.
Trudno ich określić, najogólniej byli to ludzie, którzy zobowiązywali
się do stałego czy okresowego świadczenia usług dla Biblioteki. Czasami
usługi te były z góry określone (choćby nadsyłanie nowości książkowych
publikowanych w danym mieście); kiedy indziej rola korespondenta
polegała na gotowości do spełniania nadsyłanych przez Załuskiego
poleceń.
Korespondenci informowali Załuskiego o książkach, które znajdowały
się „na warsztacie" u znanych sobie ludzi nauki; o pracach które poszły
21
J. Lelewel, Bibliograficznych ksiąg dwoje, t. II, Wilno 1826, s. 110.
22
Zob. korespondencja wymienionych wyżej osób z J.A. Załuskim, znajdująca
się w Bibliotece Narodowej.
30