SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

„Odebrałem list WMPana, na który by można mówić, że non petita
excusatio, est sui accusatio — pisał biskup krakowski — Nie chciałbym
wchodzić w explikacje JWP, gdybym nie życzył z obopolnej z WMP
przyjaźni, że tedy clara pacta claros faciunt amicos i WMPan sam stajesz
się do tego powodem, przez list swój więc pozwolisz, że nic nie zostawując
w rezerwie WMPanu się wyexplikuję candido et propenso
corde [...].
[...] Tak się WWMcP wyjustyfikowawszy, pytam się, za cóż też
WMoPan raczył mię odio persequi w Trybunale i jeszcze tradukować
publicznie nie wzdrygałeś się cenzurując mię; że cudzoziemców, nie szlachtę
u dworu mego chowam, a do tego WMCPan ani znasz, ani dobrze
exa'minował, bo byś inaczej uznał, że prócz doktora, cyrulika, ogrodników,
lokajów i rzemieślników żadnego cudzoziemca u dworu dość licznego
nie trzymam, a choć drudzy po cudzoziemsku chodzą to są szlachta
i Polacy, ale racz mi WMPan i tychże ludzi nastręczyć Polaków, uznasz
jeżeli ich nie będę preferował nad cudzoziemców, byle to co i ci umieli.
Ależ pomyliłem się trochę prawda, że trzymam cudzoziemców 3, części
4tą przy Bibliotece publico usui et emolumento konsekrowanej, dla miłych
w tej ojczyźnie patriotów, trzymam i przy Szkole Rycerskiej w
Warszawie koniuszego, barejterów, konowałów, masztalerzy, z niemałym
kosztem i expansą ludzi i koni kilkunastu, ale i to propter bonum publicum,
ażeby szlachecka młodziesz [!] w szkołach będących exercytowała
się przy naukach, i ćwiczyła w dziełach kawalerom i rycerzom przyzwoitych.
Pro his recte factis, czyż powinienem lapidem od braci I odia ich
ku mnie czyż powinny excitari wszakże gdybym tylekroć sto tysięcy
co mnie bibliotheca, drukarnia i Szkoła Rycerska kosztuje expensował
w inszym kraju dla usługi i wygody publicznej, Statuy i Piramidy wystawiono
by mi, ad perpetuam memoriam et gratitudinem, a tu w Ojczyźnie
mamże mieć niewdzięczność, Seminando bona, Colligere mala, i bydź
jak o owym powiedziano: w domu — tylko w domu — rzadko miły komu.
Ex praemissis racz tedy WWMCPan zważyć, jeżeli swego nie naruszył
sumienia biorąc mi famam et aestimationem in publico, którą należy
restituere, ut dimittatur peccatum, sądząc mię i drugim podając in
iudicium temerarium, podając mię in odiosa całego Stanu Szlacheckiego,
bez fundamentalnej racji, a nawet i pretextu sprawiedliwego, a na ostatku
i sam odis me perseąuendo gratis, bom WWMCPanu nic złego ani
uczynił ani życzył" 20 .
Innego typu przeszkodę w działalności Biblioteki stanowiły panujące
w kraju nastroje antydysydenckie. Zniechęcały one m.in. ludzi nauki
do nawiązywania kontaktu z przodującymi w Europie protestanckimi
ośrodkami naukowymi. W grudniu 1746 r. — wkrótce po odwołaniu
20
Woj. Arch. Państwowe w Krakowie, Zbiory na Wawelu, Archiwum Sanguszków
ms. syg. 624, s. 28—30.
144