SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

ściernych podlegało wielu ograniczeniom, które miały zapobiec powiększaniu
się posiadłości ziemskich duchowieństwa. Fundacje świeckie wolne
były od tych ograniczeń, ale łatwiej było je obalić. Za panowania
Augusta III nie mogły być one potwierdzane w konstytucjach sejmowych,
gdyż w owych latach kolejne sejmy były zrywane.
Obaj bracia mieli różne projekty zabezpieczenia Książnicy. Andrzej
Stanisław Załuski kolejne warianty swojej koncepcji rozwijał w listach
do brata w latach 1747—1754; ostateczny kształt przybrała ta koncepcja
w testamencie biskupa krakowskiego z dn. 22 II 1758 r. 91
Wzmianki w listach
Załuskiego i postanowienia jego testamentu dotyczące podstaw
prawnych Książnicy omówił Bogumił Stanisław Kupść w pracy pt.
Z dziejów fundacji Biblioteki Załuskich („Rocznik Biblioteki Narodowej",
t. I, 1965); w niniejszej rozprawie ograniczę się więc do omówienia innego
ważnego dokumentu — notatki biskupa krakowskiego" 92 . Notatka
ta nie jest datowana, jednakże liczne podobieństwa, jakie wykazuje pod
względem treści ze wzmiankami w listach z lat 1747—1748 każą sądzić,
że powstała ona w miesiącach, które poprzedzały inaugurację Biblioteki
lub też nastąpiły po jej otwarciu. Propozycja Załuskiego sprowadzała się
do tego, by ufundować dla kapituły warszawskiej dwie kanonie; kanonicy
— obejmujący prebendy ustanowione przez Załuskich — mieliby
za zadanie kierowanie Biblioteką jako bibliotekarze i ich zastępcy. Prefekt
Biblioteki zostałby kanonikiem z chwilą objęcia swego stanowiska,
natomiast „wicebibliotekarz" ,,[...] gdy kilka lub kilkanaście lat będzie
statkował przy Bibliotece proximior bydź powinien ad canonicatum".
Prawo prezenty i patronatu w stosunku do kanonii, przeznaczonej dla
kierownika Książnicy posiadaliby jej fundatorzy, a po ich śmierci —
przedstawiciele ich rodu; przedstawialiby oni kapitule kandydatury osób,
które mogłyby objąć stanowisko prefekta Biblioteki. Należy sądzić, że
w analogiczny sposób miała zostać rozwiązana sprawa kanonii dla jego
zastępcy. Z kolei bibliotekarz i jego zastępca powinni byli dobrać sobie
„adjutores" i wprowadzać ich do pracy bibliotecznej. Należy sądzić, że —
zgodnie z odwieczną zasadą patronatu i prezenty — dochody dla kanonika
miały być w zasadzie przeznaczone jedynie na jego uposażenie,
natomiast fundusz „na konserwację, reperację wszystkich murów, ogrodów
i budynków, na przykupywanie nieustanne ksiąg dobrych" 93
miały
pochodzić z odrębnych źródeł. Takie właśnie rozwiązanie przyjął Załuski
w testamencie z dn. 22 II 1758 r. Współtwórca Książnicy zadecydował,
by fundusze na nią płynęły z dzierżawy zakupionego przezeń wraz
z przyległościami Pałacu Radziwiłłowskiego; postanowienie jego miało
zostać zapisane w aktach magdeburskich i oblatowane w grodach warszawskim
i krakowskim; o zabezpieczenie dla tego kapitału mieli dbać
91
Bibl. Nar. ms. syg. 3247, 3243, 3253, 3254, nr akc. 4112.
92
Państwowa Bibl. im. M.J. Saltykowa-Szczedrina w Leningradzie ibid.
93
B.S. Kupść, Z dziejów..., s. 278.
9 — J. Kozłowski, Szkice. 129