SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

książek — nadsyłanych z zagranicy drogą morską do Gdańska — Józef
Jędrzej Załuski prosił swych krewnych, brata Jędrzeja Stanisława i siostrę
Ludwikę, żonę Jana Stanisława Ossolińskiego oraz jednego z braci
stryjecznych. Referendarz koronny liczył, że jego rodzeństwo zabierze
paczki z książkami na swoje statki, powracające w górę Wisły. Ludwika
Ossolińska, proszona o pomoc w kolejnych latach, odmawiała tłumacząc,
że statki są pełne towaru, a podróż grozi zamoczeniem książek 101 .
Przesyłki do Warszawy z miejscowości położonych na uboczu tras
komunikacyjnych i handlowych (lub też w przeciwnym kierunku) były
nieraz przekazywane dwoma lub więcej etapami.
BIBLIOTEKA ZAŁUSKICH
JAKO ORGANIZATOR WSPÓŁPRACY NAUKOWEJ
Mimo sławy i szacunku, jakim cieszyła się Biblioteka, bracia nie pozyskaliby
tak wielu chętnych do współpracy, gdyby nie mogli odwdzięczyć
się za uzyskaną pomoc. Pozostawanie w kontakcie z Książnicą i jej
założycielami było dla ludzi nauki w Polsce korzystne, gdyż znacznie
zwiększało ich możliwości badawcze. Dawało ono erudytom możliwość
wzajemnej inspiracji; dzielenia się wiedzą, odbywania spotkań i dyskusji,
udzielania rad i konsultacji, oceniania prac, uzyskiwania informacji
o poszukiwanych książkach i źródłach, pomocy w ich poszukiwaniach,
otrzymywania materiałów potrzebnych do pracy czy też do własnych kolekcji,
korzystania z pomocy lub jej udzielania w publikowaniu książek.
Fenomenalna pamięć i erudycja Józefa Jędrzeja 7ałuskiego ułatwiały
mu pełnienie roli „promotora" czy „przewodnika" ludzi nauki w całym
kraju. Każdy uczony, który się kontaktował z Załuskim, za jego pośrednictwem
mógł uzyskać kontakt ze wszystkimi, z którymi referendarz
koronny utrzymywał powiązania naukowe.
Było to możliwe dzięki temu, że Biblioteka gromadziła dorobek naukowy
i literacki współczesnych i dawnych pokoleń polskich pisarzy
i uczonych. Wszystkie gromadzone przez nią dokumenty i wiadomości
były potrzebne dla opracowania zapowiedzianych w Programma litterarium
publikacji, przede wszystkim dla Bibliotheca Polona Magna Universalis;
tworzyły one jednocześnie warsztat pracy dla innych uczonych,
a także pozwalały Załuskiemu i Janockiemu spełniać prośby o sporządzanie
wyciągów i wypisów ze źródeł i rzadkich książek, a także przeprowadzać
kwerendy bibliograficzne, bibliologiczne, historiograficzne,
genealogiczne, prawnicze.
Erudyci mogli za pośrednictwem Załuskiego uzyskać kontakt z inny-
3248.
101
L. Ossolińska z Załuskich do J.A. Załuskiego 16 I 1748 Bibl. Nar. ms. syg.
53