SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

w trakcie realizacji — prace, jak uporządkowanie i skatalogowanie korespondencji
J.A. Załuskiego przez B.S. Kupścia i K. Muszyńską; założenie
i prowadzenie kartotek zniszczonych rewindykatów Biblioteki Narodowej
oraz proweniencji starych druków Biblioteki Uniwersyteckiej
w Warszawie oraz opracowanie przez K. Estreichera Bibliografii odnoszącej
się do Załuskich z wieku XVII i XVIII (zawierającej obszerne adnotacje
oraz spis spuścizny rękopiśmiennej referendarza koronnego) 22 .
* * *
Na wstępie warto jeszcze poświęcić kilka słów dziełku pt. Programma
litterarium — które miało duże znaczenie dla stworzenia kręgu pomocników
i współpracowników Książnicy. Ujrzało ono światło dzienne w
wersji polskiej (w osobnej broszurze) w r. 1732, a w wersji łacińskiej
w latach 1743 i 1756. J.A. Załuski zapowiadał tu opracowanie i ogłoszenie
drukiem bibliografii, edycji źródeł i encyklopedii. Programma litterarium
miała charakter apelu. Wzywała ona „wszystkie kapituły katedralne
i kolegiackie, akademie, konwenty, klasztory, domy zakonne, kolegia,
kongregacje, przede wszystkim zaś księgozbiory, wszystkich uczonych,
przyjaciół i miłośników nauki" do udzielenia jej autorowi pomocy
w kompletowaniu materiału potrzebnego do zaplanowanych prac,
a zwłaszcza głównego dzieła — słownika bibliograficznego pisarzy polskich
pt. Bibliotheca polono-litteraria.
Broszura księdza referendarza doczekała się ostatnio zarysu monograficznego
pióra Tadeusza Bieńkowskiego 23 , co zwalnia mnie od obowiązku
szczegółowego omówienia jej treści. Ograniczę się tu jedynie do rzucenia
kilku uwag.
Współczesnego czytelnika uderza olbrzymia niezborność i chaotyczność
tej niewielkiej książeczki; robi ona wrażenie zlepka różnych pod
względem treści i gatunku fragmentów i urywków. Zawiera zapowiedź
publikacji 12 różnych książek; ogłoszenie o bliskiej inauguracji Biblioteki
Załuskich; informacje o uczonych zagranicznych, którzy inspirowali
plany naukowe referendarza koronnego; opisy dzieł, na których
zamierzał wzorować się Załuski; informacje o jego polskich poprzednikach
(Starowolskim i Warszewickim oraz erudytach z Prus Królewskich);
cztery obszerne spisy bibliograficzne i katalogowe; wiadomości
o zaniedbaniach na polu kulturalnym w Rzeczypospolitej, zwłaszcza w
dziedzinie ochrony zabytków piśmiennictwa; sprostowania i nowe ustalenia
naukowe dotyczące źródeł historycznych „fata libellorum", opis
dziejów dwóch ważnych manuskryptów; informacje o współpracy Załuskiego
z licznymi uczonymi krajowymi i zagranicznymi oraz z druka-
22
Jest to odbitka z t. 34 Bibliografii Polskiej K i S. Estreicherów.
23
T. Bieńkowski, „Programma litterarium" Józefa Andrzeja Załuskiego,
[w:] Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi, z. 2, Warszawa 1976.
16