SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

potrzebne fundusze, a nie chciał murować na kredyt — przebudowa
przeciągnęła się aż do wiosny r. 1754, kiedy to — jak się zdaje — obito
blachą dach'. Nie wiemy, jaki kształt miała kamienica przed r. 1740 i czy
podczas pierwszego etapu prac budowlanych korpus gmachu zmienił
się. Kolejne plany Warszawy z lat 1732 (Wernecka), 1738 (Hubnera)
i 1750 (wg Gurlitta) przekazały różne rzuty budynku 8 .
Już w sierpniu 1747 r. — miesiącu inauguracji Biblioteki — Andrzej
Stanisław Załuski w liście do brata postawił sprawę konieczności rozbudowy
gmachu. „Jeżeli na księgi mało miejsca — pisał --to się Biblioteka
przemuruje ab utraque parte" 9 . Jak się zdaje, aż do r. 1753
bracia zamierzali poszerzyć gmach przez dobudowanie z każdej jego
strony po jednym pionie okiennym, tak, aby elewacja książnicy osiągnęła
długość sześciu — zamiast czterech — okien. Plany te ilustruje sztych
J.F. Myliusa z r. 1752 10 . Z nieznanego powodu Załuscy odstąpili od tego
projektu, decydując się w r. 1753 na nadanie zabudowaniom bibliotecznym
układu alkierzowego". W zachowanych źródłach nie znalazłem
wzmianek na temat terminu rozpoczęcia przebudowy oraz tempa i kolejności
wznoszenia poszczególnych zabudowań. Budynek w nowym
kształcie został ukończony — zapewne — w r. 1762 12 .
7
Listy A.S. Załuskiego do J.A. Załuskiego 6 XII 1746, 18 X 1747, 2 VII 1752,
13 VIII 1753 cyt. [w:] M. Łodyński, Biblioteka Rzplitej..., s. 35, 42, 45, 47. M. Rihovei
do J.A. Załuskiego 5 V 1750 Bibl. Nar. ms. syg. 3250. Warto tu dodać, że wśród
rękopisów Państwowej Bibl. im. M.J. Sałtykowa-Szczedrina w Leningradzie (Archiv
Załuskich nr 988 mf. Bibl. Nar. 15998) zachował się „Regestr materiałów do pobicia
dachu bibliotecznego blachą białą, spisany i posłany z Warszawy 29 VII 1753",
na którym Andrzej Stanisław Załuski uczynił dopisek nt. metody pracy murarskiej,
dobrze charakteryzujący jego cechy: spostrzegawczość, praktyczność, zmysł oszczędności:
„za co wkoło Biblioteki rusztowanie z większą ochraną, gdy z jednej strony
zrobiwszy robotę na drugą stronę toż samo może być przestawione. Kiedy z galeriej,
która jest na górze, można powrozy mocne spuszczać i na nich trzymać rusztowanie,
które można, z okien wypuściwszy drzewa, postawić: więc ta wielka liczba
drzewa na rusztowanie i goździe (co wszystko cedit rzemieślnikom na gratkę a wiele
kosztuje) mogłaby być pomiarkawańsza [...]". Por. też. A. Bartczak owa,
Jakub Fontana Architekt warszawski XVIII w., Warszawa 1970, s. 55—57.
8
Reprodukcje ich znajdują się w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie.
9
A.S. Załuski do J.A. Załuskiego 12 VIII 1747 cyt. i[w:] M. Łodyński, Biblioteka
Rzplitej..., s. 37.
10
Sztych ten został zamieszczony na karcie tytułowej Specimen catalogi codicum
manuscriptorum Bibliothecae Zaluscianae J.D. Janockiego, Drezno 1752.
11
Por. A.S. Załuski do J.A. Załuskiego 15 VII 1753, Radłów 17 XI 1753, [w:]
M. Łodyński, Biblioteka Rzplitej..., s. 46, 48.
12
M. Rihovei powiadamiał J.A. Załuskiego 17 VI 1762, że „fabryka ale możności
dokończą się, jednak drogość i [...] niedostatek rzemieślnika wielkim są mi oporem
[...]". Bibl. Nar. ms. syg. 3262. Obraz nowego rzutu kamienicy został po raz
pierwszy przedstawiony na dwóch pochodzących z tego roku planach Warszawy
(odręcznym i drukowanym) Ricauda de Tiregaille'a. Najwcześniejszy rysunek rozbudowanej
Biblioteki pojawił się na obrzeżu tego planu. Trzeba jednak pamiętać,
że w XVIII w. autorzy albumów i planów miast korzystali często z projektów
103