SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

planie bibliotekę jako publicznie dostępny warsztat prac nad edycją dokumentów
historycznych oraz opracowaniem bibliografii.
Autor Programma litterarium mógł nie być wtajemniczony w plany
uczonego pijara i nie znać treści jego przemówienia. Jak wiemy, mówcy,
którzy chcieli przedstawić swoje „lukubracje" na akademii, mieli zejść
się tydzień wcześniej dla odbycia próby. O kolejności, w jakiej odczytywali
utwory na akademice, zadecydowało losowanie. A. Wiśniewski nie
brał udziału w popisie; jego inauguracyjna mowa miała inny charakter
niż pozostałe i została zaprezentowana (podobnie jak dwie następne:
Józefa Jędrzeja i Marcina Załuskich) poza kolejką 24 . Jest prawdopodobne,
że nie była ona odczytana na próbie.
Cele, jakie Załuski postawił przed akademika, były zapewne bardzo
skromne. Osobom z kręgu Biblioteki uroczystość mariańska dawała okazję
odnowienia więzi towarzyskiej; była ona dla nich spotkaniem, w którym
mogli oni współzawodniczyć ze sobą w erudycji, zdolnościach językowych
(na zebraniu odczytano prace napisane w językach: polskim,
łacińskim, greckim, francuskim, niemieckim, hiszpańskim, angielskim
i holenderskim) oraz talentach literackich. Wzorem dla Załuskiego była
rzymska Accademia Degl'Infecondi, która corocznie urządzała akademie
mariańskie w dniach 10 XII, 25 III i 8 IX. Referendarz koronny był
członkiem tego stowarzyszenia; w latach 1734, 1735 i 1736, gdy przebywał
w Rzymie jako poseł Stanisława Leszczyńskiego, brał udział w tych
akademiach. Pobyt Załuskiego w Rzymie zbiegł się z okresem rozpadu
zasłużonej „Akademii Arkadyjskiej"; pijarska „Accademia Degl'Infecondi"
(założona w latach 1658—1659) pełniła wówczas funkcję zastępczyni
„Arkadii". W epoce baroku „akademie maryjne" i „akademie pobożne"
były we Włoszech i we Francji bardzo rozpowszechnione. Nie różniły
się one specjalnie od innych „aktów", odprawianych często w owej epoce
w Rzeczypospolitej, w szkołach zakonnych i klasztornych 25 .
Nic więc nie wskazuje na to, że Wiśniewski działał z inspiracji czy
w porozumieniu z J.J. Załuskim; jest bardziej prawdopodobne, że działał
za namową Jędrzeja Stanisława Załuskiego. Biskup krakowski był od
lat protektorem zdolnego zakonnika pijarskiego; obaj mieli zbliżone poglądy
filozoficzne oraz wspólne zapatrywania na rolę, jaką w podźwignięciu
kraju z zacofania mogło odegrać towarzystwo naukowe. Jędrzej
Stanisław Załuski nie był obecny na akademice; o jego zainteresowaniu
tą uroczystością świadczą wzmianki w listach do brata, Józefa Jędrzeja.
24
A. J o c h e r, op. cit., s. 431—432.
25
W. Roszkowska, Polacy w rzymskiej „Arkadii" (1689—1766), „Pamiętnik
Literacki" 1965, z. 3, s. 43, 45, 49, 51; D. R o c h e, Le siecle des lumieres en province.
Academies et academiciens provinciaux 1680—1789, t. I, Paris 1978, s. 94;
A. Kamiński, Prehistoria polskich zioiązków młodzieży, Warszawa 1959, s. 112—
—116; Catalogue general des manuscrits des bibliotheques publiąues en France, t. I,
s. 268.
76