SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

Przede wszystkim korzystali oni w pelni z prerogatyw stanowych.
Przez fakt swego urodzenia w rodzinie Załuskich Józef i Andrzej wchodzili
w system powiązań z innymi rodzinami magnackimi, oparty na pokrewieństwach
oraz na utrzymywanych przez pokolenia znajomościach
i sojuszach rodowych. Po swych przodkach dziedziczyli także klientelę
dworską. Obaj bracia rozpoczynali swoje kariery posiadając — jak się
zdaje — pewien kredyt zaufania w społeczeństwie szlacheckim, spowodowany
faktem, że byli krewnymi Andrzeja Chryzostoma i Ludwika Bartłomieja
Załuskich oraz Andrzeja Olszowskiego. Wszystko to ułatwiło
Załuskim wspinanie się po kolejnych szczeblach kariery kościelnej i państwowej.
Uzyskując nominacje na proboszczów, dziekanów, kanoników,
opatów, biskupów i senatorów Rzeczypospolitej wchodzili oni w nowe
związki służbowe i zawierali nowe znajomości. Przez kolejne awanse
uzyskiwali bardziej dochodowe prebendy. Nazwisko i pełnione urzędy
otwierały obu braciom dostęp do zamkniętych przed uczonymi lub trudno
dostępnych księgozbiorów i archiwów dworskich i kościelnych. Jako
członkowie rodziny Załuskich — od pokoleń zamieszkałej na Mazowszu —
mogli oni szczególnie łatwo poznawać tutejszych erudytów oraz pozyskiwać
nowych pomocników i współpracowników Biblioteki spośród osób
połączonych z Załuskimi związkami krwi, sąsiedztwa lub wieloletniej
znajomości. Ich podwładni mogli być także używani do posług bibliotecznych,
a dochody obracane na cele Książnicy. Wpływy braci rosły;
mogli oni zarówno udzielać innym poparcia i protekcji, jak i utrącać
kariery. Warto było wkupić się w ich łaski, a droga do tego mogła wieść
m.in. przez dary książkowe, pomoc biblioteczną, sławienie ich zasług jako
założycieli fundacji.
Aby pokonać trudności, jakie napotykała w swojej pracy Biblioteka,
bracia Załuscy (a zwłaszcza młodszy z nich, Józef) i ich bibliotekarz Jan
Daniel Janocki zasięgali rad uczonych i bibliotekarzy zagranicznych w
sprawie urządzenia Książnicy oraz przenosili do kraju zagraniczne wzory
organizacji bibliotek oraz organizacji życia literackiego i naukowego;
kierowali do „świata naukowego" publiczne apele i indywidualne wezwania
o pomoc i współpracę biblioteczną i naukową; rozpisywali ankiety
na temat stanu nauki i stanu bibliotek w Polsce; zbierali rękopiśmienne
katalogi bibliotek oraz spisy zbiorów książek posiadanych przez drukarnie
i księgarnie; przeprowadzali ekspedycje bibliofilskie; organizowali
sieć agentów i korespondentów naukowych; prowadzili rozległą korespondencję
z miłośnikami wiedzy i zajmowali się sprawą transportu
książek do Biblioteki.
Organizując Bibliotekę referendarz koronny radził się co do „prowadzenia,
urządzenia i zaopatrzenia książnicy warszawskiej" oraz w
sprawie swego programu edytorskiego pięciu uczonych francuskich oraz
jednego włoskiego i jednego niemieckiego. Wśród Francuzów było dwóch
jezuitów: Dominik de Colonia (1658—1741), polemista religijny, historyk
22