SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

Sprawy Biblioteki Załuskich — w interesującym mnie okresie —
stawiano na sejmach w r. 1746 oraz 1764, dlatego też dodatkowym źródłem
do historii fundacji są diariusze sejmowe 10 .
Odrębny typ źródeł stanowią materiały ikonograficzne: medale Bibilioteki
Załuskich (z lat 1745 i 1759), ekslibrisy i superekslibrisy Książnicy
i braci Załuskich, portrety założycieli fundacji (miedzioryty i obrazy
olejne). Trzy ilustracje książkowe — jak się wydaje — wyrażają w
formie graficznej program Biblioteki (zostały one zamieszczone w pracach
M.A. Troca: Nouveau dictionaire..,, Lipsk 1744, t. 1; J.P. Radlińskiego:
Corona Urbis et Orbis, Kraków 1748; K. Korczyńskiego: Kazania...,
Kraków 1767, t. 3)".
Kształt działki, na której stała Biblioteka, plan gmachu fundacji oraz
rozplanowanie jego wnętrz dokumentują: kolejne mapy całej Warszawy
lub też jej fragmentu, plany posesji Książnicy, szkice architektoniczne
jej gmachu. Źródła te powstały z polecenia dwóch władz: miejskich oraz
KEN. Zniszczone w czasie ostatniej wojny plany S. Zawadzkiego zastępuje
— w pewnej mierze — ich opis, sporządzony przez F.M. Sobieszczańskiego.
W pracy uwzględniłem po raz pierwszy dwa nieznane plany
Biblioteki i jej otoczenia (znajdujące się w AGAD oraz w Bibliotece PAN
w Krakowie), a także trzy nieznane szkice inwentaryzacyjne Książnicy
sporządzone przez S.B. Zuga ok. 1788 r. (będące własnością BUW). Po
raz pierwszy poddałem analizie reprodukowane przed wojną rysunki
S.B. Zuga z lat 1770 (znajdujące się w Bibliotece Narodowej). „Ustawienie
zbiorów w wielkiej sali czytelni za czasów J.A. Załuskiego" przedstawia
rysunek odręczny księdza referendarza, znany obecnie jedynie
z przedwojennej reprodukcji w książce M. Łodyńskiego. Projektowany
oraz faktyczny obraz elewacji Biblioteki ilustrują ryciny J.F. Myliusa,
Ricauda de Tirregaille'a oraz Z. Vogla 12 .
tatorów z r. 1774, Warszawa 1906; J. Lewicki, Ustawodawstwo szkolne za czasów
KEN, Kraków 1925; M. Łodynski, Z dziejów „Biblioteki Rzeczypospolitej
Załuskich zwanej" w latach 1785—94, Warszawa 1935; M. Łodynski, Fragmenta
Zalusciana, „Przegląd Biblioteczny" 1933, z. 4. Wiele akt Biblioteki Załuskich zostało
zniszczonych podczas ostatniej wojny, niektóre jednak — za książką J.D. Janockiego,
Bibliographia Zalusciana, Berdyczów—Warszawa 1763—1766, przedrukował
R. Minzloff, Catalogue des publications de la Bibliolheąue Imperiale, Petersburg
1861. Regulaminy książnicy oraz bulla Benedykta XIV przeciwko złodziejom
książek znane są z przedruku w „Warschauer Bibliothek", 1755, s. 1678.
10
Diariusz Sejmu 1746 r., wyd. W. Konopczyński, Warszawa 1912; diariusz
Sejimu 1764, AGAD ms. Zb. Popielów 167.
11
Medale Biblioteki Załuskich z roku 1759 Gab. Ryc. Bibl. Nar. sygn. V 44;
ten sam medal w grafice — tamże neg. A XXXV 19360; medal z r. 1745 — tamże
sygn. V 109. Ekslibrysy i superekslibrysy zob. załącznik do artykułu H. J u s z c z a-
kowskiej, Z badań nad Załuscianami w Bibliotece Uniwersytetu Warszaiuskiego,
[w:] Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi, z. 2, Warszawa 1976.
12
Osiemnastowieczne plany Warszawy (w fotokopiach) znajdują się w Ośrodku
Dokumentacji Instytutu Sztuki PAN; „Ustawienie zbiorów w wielkiej sali czytelni
11