SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

dowisko, dla pracujących jako rozrywkę, dla uczących się jako obowiązek,
dla założyciela jako chwalebny pomnik, najbardziej zasię po to, aby
zachowane zostały dowody prawowitej wiary, nauki i starych obrzędów
Kościoła, przedstawione we wszystkich językach, a także wielka liczba
innych ksiąg świętych, a stąd by prawdy religii i nauki zstępowały na
wszystkich" 38 . Pod inskrypcją znajdował się herb Załuskich — Junosza,
a pod nim dewiza: SIC VOS, NON VOBIS 39 .
Otwierając drzwi czytelnicy jak gdyby odwracali pierwsze stronice
książki. W drodze do sali bibliotecznej napotykali (jak można sądzić) sto
pisanych prozą i wierszem inskrypcji w języku łacińskim, w których
Książnica własnymi słowami witała ich, pouczała, jak mają się zachować
w czytelni, żegnała 40 .
Cała ornamentyka tworzyła wokół odbiorcy specyficzną aurę, sugerowała,
że wstępując do gmachu Biblioteki wchodzi w krąg wartości
uniwersalnych, takich jak wiara i moralność, ojczyzna, wiedza i mądrość,
szlachetność urodzenia, wartość przeszłości i jej dziedzictwa (Kościoła,
Rzeczypospolitej, rodzin szlacheckich, „hommes des lettres"). Biblioteka
— dzięki wielkiej liczbie druków, rękopisów i eksponatów, jakie zgromadziła
— jest symbolem wiedzy i mądrości. Zwykły czytelnik jest wobec
Książnicy istotą ułomną, niepełną, niedoskonałą, ale ona wspaniałomyślnie
daje każdemu szansę zetknięcia się z wartościami ponadczasowymi.
Kontakt niedoskonałego czytelnika ze światem wartości ponadpowszednich
ma charakter swego rodzaju nabożeństwa. Wiedza „spływa"
na czytelnika tak, jak na kalekę lub człowieka zrozpaczonego „spływa"
łaska poprzez kontakt z cudownym obrazem i relikwiami. Nic nie
powinno naruszyć tego odświętnego charakteru wizyty w Bibliotece.
Żadna książka heretycka lub nieobyczajna nie ma prawa trafić do rąk
38
Wersję łacińską za J.D. J ano c kim (Sarmaticae litteraturae nostri temporis
jragmenta, t. I, Warszawa—Lipsk, 1773, s. 123—133) podaje A. Kleczeński, op.
cii., s. 40.
39
A. O len i n, Essai sur nowel ordre bibliographiąue pour le Bibliotheąue
Imperiale de St. Petersbourg, 1309, s. 81.
40
R. M i n z 1 o f f, ap. cit., s. XXIV—XXX (inskrypcje pt. „Memento pour
rappeler leurs devoirs a tous ceux qui entrent dans la bibliotheque", „Menaces
contre tout brigandage malveillant", „La bibliotheque adresse la parole aux lecteurs",
„Remerciments a adresser aux auditeurs"), s. XLIII—XLIV (informacja o rękopisie
pt. „Cent inscriptions pour ma Bibliotheque, partie en style lapidaire, partie
en vers 1746" in 4°). Trzeba jednak zaznaczyć, że brak źródła, które informowałoby,
czy ostatecznie inskrypcje zostały umieszczone w Bibliotece Załuskich i w jakim
miejscu. R. Mimtzloff pisał o J.A. Załuskim — w odniesieniu do wym. wyż. rękopisu:
„On avait 1'intention de placer ces inscriptiions dans differentes endroits de
la bibliotheque, et elles devaient imprimés dans la Bibliographia Zalusciana, mais
elles ne s'y trouvent point". Warto dodać, że z bliskich znajomych referendarza
bibliotekę miechowską ozdobił napisami bożogrobiec J.P. Radliński, a parafię firlejowską
— ks. Benedykt Chmielowski. Por. też listy J.P. Radlińskiego do J.A. Załuskiego
pisane w Miechowie w r. 1747: z dn. 17 VII, 8 X, 3 XII oraz ndt.