SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

domo, czy Józef Andrzej Załuski zastosował się do rady brata. W r. 1754
referendarz odnajmował pokoje w kamienicy Wilhelma Duszenia, położonej
koło Rynku Starego Miasta 16 . Apartamenty dla Załuskiego zbudowano
w jednym ze skrzydeł bocznych Biblioteki zapewne przed czerwcem
1761 r. Należy sądzić, że wraz z fundatorem mieszkali na terenie
posesji bibliotekarze oraz introligator, a także służba (kucharz, ogrodnik,
stróż, hajducy) i „pierwszej godności osoby, damy i kawalerowie", którym
odnajmowano pokoje". Dwaj bibliotekarze, murgrabia i introligator
zajmowali stancje w oficynie położonej na wprost gmachu Biblioteki
obok zbudowanej ok. 1765 r. bramy wejściowej. Każda stancja składała
się z pokoju, sypialni i garderoby 18 . Hajducy — tak jak w owym czasie
cała niższa służba na dworach— nie posiadali nie tylko własnych stancji,
ale nawet łóżek. Za życia biskupa kijowskiego sypiali oni w pomieszczeniach
bibliotecznych. Przed snem podkładali sobie podgłówki
z... książek 19 .
Posesja pierwszych właścicieli gmachu — Daniłowiczów i Opalińskich
— była rozległa i sięgała ulic Bielańskiej i Senatorskiej. Później
jednak pałac, place i ogrody daniłowiczowskie stały się przedmiotem
długotrwałych procesów sądowych i poszły w zaniedbanie; większa część
parceli znalazła się w rękach księży jezuitów, resztę zagarnęli właściciele
sąsiednich terenów 20 .
Jak wskazują plany Warszawy z ok. 1738 r. Zurnera i Hubnera
działka, którą nabył wraz z budynkiem Andrzej Załuski miała kształt
trapezu i zajmowała niewielką powierzchnię w porównaniu z sąsiednimi
posesjami. Postanawiając rozbudować kamienicę daniłowiczowską kanclerz
koronny zdecydował, by powiększyć posesję Biblioteki przez dokupienie
sąsiednich gruntów i budynków. Miał przy tym na widoku kilka
celów. Fundacji chciał stworzyć stałe źródło dochodów (z odnajmu), bibliotekarzom
— zapewnić mieszkanie, projektowanej drukarni — lokal,
a czytelnikom — dogodne przejścia od strony ważniejszych i bardziej
ruchliwych od Daniłowiczowskiej ulic (Bielańskiej i Miodowej).
Trudno dziś dokładnie ustalić co i kiedy kupili Załuscy w pobliżu
Książnicy. Z jednej strony rejestry podatkowe i plany były w XVIII w.
tworzone w zbyt dużych odstępach czasu lub były zbyt nieprecyzyjne,
z drugiej strony stan posiadania właścicieli nieruchomości zmieniał się
16
Źródła do dziejów Warszawy. Rejestry podatkowe i taryfy nieruchomości
1510—1770, Warszawa 1963, s. 411.
17
„Kurier Warszawska" 1761 z da. 6 VI. Por. też J.D. Janoc ki [Ch.G. F r i e-
s e], op. cit., s. 92.
18
M. Łodyński, Biblioteka Rzplitej..., s. 100; rysunki S.B. Zuga (zob.
przyp. 14).
19
M. Łodyński, Biblioteka Rzplitej..., s. 55 (notatka W. Mitzlera de Kolof
dla KEN).
20
K. Zawadzki, Dzieje gmachu Biblioteki Załuskich (Warszawa 1970), s. 10
i nast.
105