SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

Zbiór rękopisów „obejmował wszystkie dziedziny wiedzy, od nauk historycznych
do traktatów prawniczych, rozprawy z teologu i mechaniki,
alchemii i medycyny, sztuk pięknych, geografii i poezji. Biblioteka Załuskich
posiadała roczniki i kroniki polskie od XIV w., rękopisy dzieł
Orzechowskiego, Stryjkowskiego, Sarnickiego, Lengnicha najstarsze rękopisy
z zakresu chronologii, paleografii, numizmatyki i heraldyki, prace
Paprockiego Okólskiego i Niesieckiego. Jej największym chyba skarbem
były źródła historyczne do wszystkich epok dziejów Rzeczypospolitej:
statuty Korony i Litwy oraz krajów ościennych od czasów Kazimierza
Wielkiego Gesta Concilii Constanciensis, zawierające protokoły tego soboru
spisane przez uczestników polskich, Acta Tomiciana, obfite zbiory
przywilejów prowincji i miast, korespondencje Jagiellonów i Wazów,
części archiwum Sobieskich, zbiory listów Chodkiewiczów i Sapiehów
teki Naruszewicza i najważniejsze źródła do konfederacji barskiej. Wsród
źródeł do stosunków z zagranicą posiadała bogate hussitica opisy legacji
polskich do Turcji, XVII- i XVIII-wieczne opisy Syberia i Ameryka materiały
do stosunków polskich z Watykanem, Francją, Anglią, Rosją,
Niemcami i Hiszpanią. Między innymi znajdował się tu rękopis pamiętników
janczara o Turcji XVI w. i W. Rzewuskiego traktat o koniach
arabskich, zwyczajach i stosunkach na Wschodzie, ozdobiony pięknymi
rysunkami" 5 . Na podstawie kartoteki zniszczonych rękopisów Biblioteki
Narodowej można też dodać, że Książnica posiadała też liczny zbiór rękopisów
filozoficznych. Większość z nich stanowiły skrypty polskich kolegiów
studiów zakonnych i seminariów duchownych. Załuscy posiadali
jednak także rękopisy prac Filipa Melanchtona, Jana Amosa Komeńskiego,
Gottfrieda Wilhelma Leibnitza, Christiana Tomasiusa, Christiana
Wolffa i Alexandra Gottlieba Baumgartena, kupione zapewne na
aukcjach w Niemczech. W Książnicy znajdowały się liczne prace astronomiczne
i astrologiczne, m.in. Jana Heweliusza, Adama Adamandego
Kochańskiego, Regiomontana, Sacrobosco. Dalej można wskazać na traktaty
językoznawcze z XV i XVI w., nie notowaną pracę Jana Ostroroga
pt O wymowie polskich liter, różne leksykony, wokabularze, dykcjonarze,
„gramatica linguae hebraicae", „fundamenta punctationis in linguae
latinae et hebraicae", „commentatiorum in gramatica graeca", „ortographiae
latino-polonica", „lexicon enthymologicarum latinum", „phrases
latinae", zbiory sentencji itd. Załuscy zebrali tez ok. stu rękopisów
utworów muzycznych 6 .
s
A. Lewak, Biblioteki Warszawy podczas II wojny światowej, „Rocznik
Warszawski" 1963, s. 208.
6
Zob też opis zbioru druków i rękopisów orientalnych J. Reychman,
Orient w'kulturze polskiego Oświecenia, Wrocław 1964, s. 86—87.