SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

towanei galerii, która miała zostać dobudowana do gmachu Biblioteki.
Całość sugerowała, że twórcą Książnicy jest Andrzej Załuski .
Trudno powiedzieć, czyje nazwiska - Andrzeja Załuskiego lub tez
obu braci — miały znaleźć się w akcie przekazania publiczności pałacu
daniłowiczowskiego, majątku w Okęciu, księgozbioru oraz kolekcji muzealnych;
jest jednak faktem, że dobra te po większej części były własnością
biskupa krakowskiego, bądź też zostały nabyte za jego pieniądze .
Dwukrotnie zawisło nad Józefem Andrzejem niebezpieczeństwo, że
w sposób wiarygodny i ostateczny zostanie oficjalnie potwierdzony fakt
przewagi jego brata w dziele ich wspólnej fundacji. W r. 1746 niebezpieczeństwo
takie stwarzała uroczysta inauguracja Biblioteki, w r. 1759 -
ogłoszenie i wcielenie w życie postanowień testamentu Andrzeja Załuskiego.
Gruntowna rozprawa Bogumiła Stanisława Kupścia zamieszczona
w „Rocznikach Biblioteki Narodowej" z r. 1965 47
informuje, w jaki sposób
biskup kijowski obalił testament brata. Brak dotąd było pracy, która
objaśniałaby, w jaki sposób Józef Załuski zapobiegł ceremonii otwarcia.
Można sądzić, że trudności stwarzane fundacji były referendarzowi
na rękę, gdyż mógł ich użyć jako pretekstu do uniknięcia uroczystości
inauguracyjnej.
Na zakończenie warto zacytować przebieg inauguracji według wierszowanej
pochwały Biblioteki pióra Jakuba Pawła Radlińskiego pt. Corona
urbis et orbis, Kraków 1748. Została ona opracowana na podstawie
wiadomości, które nadesłał autorowi Józef Andrzej Zaruski.
45
Medal Bibl. Nar. syg. V 109; jego rysunek jest reprodukowany w książce
JD Janeckiego Nachricht.., t. II, Wrocław 1749. Historia nauki polskiej,
t 2 Wrocław 1970 rys 67. Ze swej strony referendarz rozwinął ożywioną akcję,
aby przekonać współczesnych, że jest jedynym twórcą Książnicy. Między innymi
od marca 1747 r rozsyłał bliskim znajomym miedzioryt ze swym portretem, sztychowany
przez J F. Myliusa. Napis na otoku okalającym portret głosi, że „Joseph
Załuski quidquid mortale, tabella ingentemque animum bibliotheca refert". Portret
ten otrzymali m.in. XS. Sapieha, J.F. Sapieha S. Dunczewski B E. Szembek,
J.A. Jabłonowski, P. Stryjeński, M. Załuski (Bitol. Nar. ms syg. 3247). Po śmierci
biskupa krakowskiego szczególne oburzenie Józefa Załuskiego.musiał wzbudzać
medal bity na cześć zmarłego, na którym znajdował się napis informujący, że
Andrzej Załuski „Publioco Regni Bono Bibliothecae Varsaviae instituit". (Bibl. Nar.
V 44; odcisk Bibl. Nar. 26.19).
46
J.P. Radliński, Corona..., s. 136, 140, 141, 144, 148. Pewną rolę w odłożeniu
inauguracji mógł mieć też fakt, że Biblioteka nie była jeszcze przygotowana
do przyjęcia czytelników zob. brulion odpowiedzi J.A. Załuskiego na list J.S. Sapiehy
z dn. 16 VII 1746 Bibl. Nar. ms. syg. 3246.
47
B.S. K u p ś ć, Z dziejów...