SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

Zatorski pisał z Lublina dn. 5 V 1748 r.: „jeżeliby rozkazać JwWć Pana
Dobrodzieja pozwolił mi na tyle szczęścia i śmiałości, złożyłbym u nóg
JWWć Pana Dobrodzieja projekt do prędszego ubogacenia języka naszego
w książki polskie, do różnych nauk potrzebne" 58 . Nie wiadomo,
czy propozycje Zatorskiego zostały spisane i przesłane Załuskiemu; jeśli
nawet tak się stało, to obecnie nie są one znane. Należy sądzić, że
uwzględniały one kwestię współpracy uczonych w publikowaniu polskich
książek.
W kręgu Biblioteki Załuskich towarzystwo wydawnicze powstało w
r. 1765 i działało przez 6 lat; nakładem tego towarzystwa wydano 16
książek (jedną z nich w dwóch edycjach )59.
Inicjatorzy stowarzyszenia (które używało nazw: „Towarzystwo litteratów
w Polszcze ustanowione", "1'Institut de la Société litteraire en
Pologne" oraz „Societas literaria polona") zamierzali, by jednocześnie
pełniło ono dwa zadania: publikowało „najlepsze i dla Polski najpożyteczniejsze
księgi" oraz pośredniczyło w nabywaniu za granicą wartościowej
literatury. Planowano, by działalność w obu tych dziedzinach była
ze sobą ściśle powiązana. Punktem wyjścia miało być zebranie funduszu
potrzebnego do uruchomienia produkcji wydawniczej. Kapitał zakładowy
miał być uzyskany ze składek osób, które pragnęły sprowadzać
książki z zagranicy. Aby zachęcić ich do korzystania z pośrednictwa stowarzyszenia,
opublikowało ono w styczniu 1765 r. specjalną ulotkę 60 .
Ulotka ta zawierała propozycję kontraktu między towarzystwem (reprezentowanym
przez protektora — J.A. Załuskiego oraz egzekutora —
Wawrzyńca Mitzlera de Kolo!) a chętnymi do nabywania cudzoziemskich
publikacji. Zainteresowani kontraktem mieli wybrać sobie z wydrukowanego
przez Mitzlera katalogu książek francuskich, łacińskich,
polskich i niemieckich interesujące ich tytuły; następnie, w styczniu
i lutym, mieli oni wpłacić towarzystwu swój wkład — nie niższy niż
58
List A.P. Zatorskiego do J.A. Załuskiego Lublin 5 V 1743, przedrukowany
przez Mieczysława Klimów i cza w pracy pt. Materiały do biografii Aleksandra
Pawła Zatorskiego, Miscellanea z doby Oświecenia, „Archiwum Literackie", t. V,
Wrocław 1960, s. 15.
59
Zob.: W. Smoleński, op. cii., s. 16—29; M. Klimowicz, Materiały do
biografii,.., s. 280—281, 296—300; J. Szczepanie c, Drukarnia Mitzlerowska Korpusu
Kadetów w Warszawie, „Roczniki Biblioteczne" 1953, z. 1—2; K. Mrozowska,
Szkoła Rycerska, Wrocław 1961, s. 87—88.
60
Institutum Societatis Litterariae ad edendos optimos et Poloniae utilissimos
Ubros..., Warszawa 1765 k. 2. Adam Joche-r w dziele pt. Obraz..., t. I, 1840, s.
324, pisał: „Towarzystwo to już przed rokiem 1765 czynne było. Sobolewski nie
wyraża skąd wypisał w notach swoich ogłoszenie Mitzlera w języku francuskim
[Avis], datowane 31 III 1763, którego treść jest taż sama, co i pisma przytoczonego
[z roku 1765]. Celem tego stowarzyszenia było ułatwianie sprowadzania ksiąg z zagranicy
za pośrednictwem założonej księgarni [Milzlera]. Każdy z towarzyszów kupował
bilet za 20 czerw, zł, za które miał otrzymać książek za 25 czerw. zł podług
ceny księgarskiej w Lipsku".
93