SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

w kręgach dworskich jego reputacji. Uzyskanie intratnego urzędu mogło
poprawić nadszarpnięty prestiż referendarza, uwolnić go od męczącej
zależności od brata, a przede wszystkim - dać mu środki na zaspokojenie
jego bibliofilskiej namiętności.
Ksiądz referendarz cieszył się sławą jako erudyta, mecenas pisarzy
i uczonych oraz współwłaściciel bogatego księgozbioru, jednakże dokonując
nominacji dwór brał pod uwagę nie tyle autorytet kandydata w
świecie naukowym, co jego użyteczność dla prowadzonej przez siebie
polityki. Kandydatura Załuskiego nie była dla dworu odpowiednia i upragniony
awans nie następował.
Aby osiągnąć zamierzony cel, Józef Andrzej zdecydował się zagrać
swoją najsilniejszą kartą - książkowymi cymeliami i Biblioteką. Starając
się o protekcję osób mających największy wpływ na króla w sprawie
obsady stanowisk ksiądz referendarz zaproponował H. Bruhlowi w
r. 1746 trzy tysiące rzadkich książek oraz obiecał spowiednikom rodziny
królewskiej w r. 1751 oddać Bibliotekę jezuitom 96 . Bruhl odmówił Załuskiemu
poparcia, natomiast ojcowie Rauch i Hermann - jak dowodzi
tego dalszy bieg sprawy obiecali referendarzowi koronnemu swoje wstawiennictwo.
Za życia Andrzeja Stanisława Załuskiego Józef nie mógł jednak spełnić
danej jezuitom obietnicy. Biskup krakowski, który był właścicielem
pałacu Daniłowiczowskiego, części ksiąg oraz dóbr, które zamierzał zapisać
Bibliotece, odniósł się nader krytycznie do projektu referendarza,
ubolewając, że brat „dał się ułudzie i zawojować zakonnikom "97 . Andrzej
Załuski stanowczo oparł się żądaniom brata cesji na jego rzecz całej
fundacji. Nie uległ też jego groźbom, że w razie odmowy cesji odłączy
swe księgi ze wspólnej Biblioteki. Projektowi oddania Książnicy Towarzystwu
Jezusowemu biskup krakowski przeciwstawiał składane referendarzowi
propozycje, by bibliotekarzami jej byli akademicy krakowscy".
Jezuici — jak się zdaje - zwlekali z udzieleniem referendarzowi
protekcji. Jest prawdopodobne, że czekali, aż Józef Załuski — po śmierci
starszego schorowanego brata - będzie mógł samodzielnie rozporządzać
fundacją. Póki liczył na ich poparcie, był od nich uzależniony. Jak
sugeruje B.S. Kupść, jezuici — wobec możliwości uzyskania Biblioteki
— starali się w różnoraki sposób omotać referendarza. Uzależniali
go od siebie materialnie, dając mu pieniądze na zakup ksiąg. Spowiednik
Józefa Załuskiego, jezuita Michał Rihovei, rozciągnął nad nim ścisłą
kontrolę; czytał nawet jego korespondencję 00 .
96
H. Lemke, op. cit., s. 50; list J.A. Załuskiego do J. Boccarda Drezno 17 V
1751 Bibl. Nar. ms. syg. 3251.
97
A.S. Załuski do J.A. Załuskiego 5 IV 1753 Bibl. Nar. ms. syg. 3253 cyt. za:
M. M a n t e u f f 1 o w a, Gospodarka..., s. 67.
98
B.S. Kupść, Z dziejów..., s. 272; A.S. Załuski do J.A. Załuskiego 17 XI 1753,
19 XII 1754 Bibl. Nar. ms. syg. 3253, 3254.
99
B.S. Kupść, Z dziejów..., s. 292.
131