SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

OBSERWATORIUM ASTRONOMICZNE
Już w r. 1736 Andrzej Załuski — informując brata o zakupieniu na
potrzeby biblioteki kamienicy daniłowiczowskiej — pisał, że podczas jej
przebudowy możnaby na górze urządzić ,,ad instar observatorii". Obserwatorium
zostało zbudowane; 15 XII 1746 r. zwiedził je prymas Krzysztof
Szembek, a w roku 1748 opiewał je wierszem J.P. Radliński.
6 czerwca 1761 r. z wieżyczki na górnej galerii Biblioteki jezuita Stefan
Łuskina, a przez okna Pałacu Daniłowiczowskiego jego mieszkańcy,
„pierwszej godności damy i kawalerowie", obserwowali przejście Wenus
przez płaszczyznę słońca 29 .
Johann Bernoulli pisał (w r. 1778), że projekt założenia w Bibliotece
Załuskich obserwatorium astronomicznego nie doszedł do skutku.
Istnienia odpowiednich pomieszczeń nie można zakwestionować, gdyż są
one widoczne na wszystkich rycinach książnicy, możliwe jednak, że Bernoulli
miał na myśli brak instrumentarium 30 . Opinii Bernoulliego przeczy
jednak informacja Łuskiny, który we francuskiej wersji swego opisu
zjawiska podał, że przeprowadzając obserwacje posługiwał się „instrumentami
astronomicznymi tego muzeum [tj. Biblioteki Załuskich]" 81 .
zamieścił informację, że wg doniesień z Holandii „pewny matematyk w Rotterdamie
imieniem Wilhem de Jong zrobił z miedzi perpetuum mobile od wieków jeszcze
nie widziane, to jest machinę taką, która się ustawicznie rusza sama przez się
bez cudzej pomocy. Tenże matematyk obiecuje wkrótce wydać drukowane pismo,
w którym ma pokazać, że wynalezienie takowej machiny '[prawdo]podobne było".
29
A.S. Załuski do JA. Załuskiego 21 III 1736, [w:] Korespondencja J.A. Załuskiego,..,
s. 566; „Kurier Polski" 1746 z dn. 21 XII; J. Radliński, Corona...,
s. 58; „Kurier Warszawski" 1761 z dn. 6 VI.
30
Polska stanisławowska..., t. I, s. 389.
31
J.D. Ja nocki, Bibliographia..., s. 197—198. Jednak faktem jest, że najważniejszym
przyrządem, z którego korzystał uczony jezuita, był kosztowny teleskop,
sprowadzony z Paryża. Zob. W. Smoleński, Przewrót umysłowy w Polsce
wieku XVIII, Warszawa 1979, s. 123—132.