SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

JOJK° Koadjutorowi Wileńskiemu [Józefowi Stanisławowi Sapieże]" 46 .
Możliwe, że w późniejszych latach Załuski rozsyłał do stowarzyszonych
dwa różne zestawy czasopism: jeden zgodny, a drugi niezgodny
z linią Kościoła.
Jak świadczyłyby zachowane listy, asocjacja nie działała w sposób
sprawny; było to zapewne spowodowane zarówno niedbalstwem jej organizatora,
jak i osób uczestniczących w asocjaccji. Osoby z kręgu Biblioteki
wielokrotnie powtarzały swe prośby o zapisanie do towarzystwa
(J.A. Hylzen w latach 1751 i 1752) lub też o rezygnację J.M. Hylzen
w latach 1751, 1752 i 1754); pomimo opłacenia rocznej składki asocjaci
nie otrzymywali czasopism (S. Świdziński w r. 1752); te same egzemplarze
przychodziły do nich dwukrotnie (F.J. Szembek 1752 r.); wcześniejsze
numery były do nich przysyłane po późniejszych (A.E. Wołłowicz
w r. 1752) etc.
Stowarzyszeni występowali z asocjacji bądź dlatego, że chcieli krążące
wśród jej uczestników wydawnictwa periodyczne abonować indywidualnie
(jak J.S. Sapieha w r. 1751 i F.J. Szembek w r. 1753), bądź
też ze względu (jak podawali) na nadmierne przeciążenie czasochłonnymi
obowiązkami duszpasterskimi (J.M. Hylzen).
W przeciwieństwie do asocjacji J.A. Załuskiego, do Instituti Litterarii
Varsaviensis Wawrzyńca Mitzlera de Kolof należeli tylko czytelnicy
warszawscy. Większość spraw, dotyczących towarzystwa, załatwiali jego
członkowie z Mitzlerem, zapewne ustnie, toteż jest wątpliwe, by zachowały
się źródła pozwalające na charakterystykę omawianej instytucji.
Opublikowany przez saskiego bibliopolę w r. 1756 prospekt pt. „Leges
Instituti Litterarii Varsaviensis" zawiera na końcu listę dwunastu stowarzyszonych,
ułożoną w takiej kolejności, w jakiej przekazywali sobie
oni periodyki. W r. 1756 w stowarzyszeniu przeważali cudzoziemcy —
urzędnicy sascy oraz zagraniczni dyplomaci. Trudno dać odpowiedź, czy
towarzystwo istniało w następnych latach, a jeśli tak, czy jego skład
zmienił się.
46
J.H.S. Formey, „L'abeille du Parnasse", Berlin 1750—1754; „La Bigarrure,
ou Melange curieux, instructif et amusant [...]" Haga 1749—1753; „Bibliotheque raisonnee
des ouvrages de savans de L'Europe", Amsterdam 1728—1753; „Memoires
pour L'Histaire des Sciences et des Beaux-Arts", Trevoux 1701—1775; ostatniego
tytułu (nie udało mi się -zidentyfikować. Na podstawie korespondencji J.A. Załuskiego
można ustalić, że asocjaci otrzymywali również: „Mercure de France" 1724—
—1791, „Mercure historiąue et politiąue" Haga 1686^1777 oraz „Les Nouvelles Suiissis,
Observateur Holandais et tout qui est de Paris" (list F.J. Szembeka do J.A. Załuskiego
z dn. 25 XI 1751 Bibl. Nar. rns. syg. 3251). Jacek Łopacki — prawdopodobnie
na wiadomość o powołaniu do życia towarzystwa czytelniczego — nadesłał
Załuskiemu następującą prośbę: „Czyby też nie mogło być jeżeli TMWDrj miewasz
„Jounnal des Savants", abyś mnie udarował do przeczytania, zaraz bym odsyłał,
bo i na starość, chce natura, scire" (list z dn. 29 XII 1748 Bibl. Nar. ms. syg. 3243).
88