SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

chwale Matki Boskiej" 16 . Wreszcie w przypisach do życiorysu Józefa Jędrzeja
Załuskiego pióra Christiana Gotlieba Friesego prefekt Biblioteki
stwierdził, że mylną była wiadomość, podana przez zagraniczne pisma,
„jakoby ta akademia mariańska naszego Załuskiego była stowarzyszeniem
naukowymi, związanym prawnymi ustawami. Takie stowarzyszenie,
owszem, z czasem, za sprawą naszego biskupa może powstać w Warszawie.
Bardzo życzyliby sobie tego niektórzy uczeni" 17 .
Jaki był cel przemówienia Antoniego Wiśniewskiego Według Waldemara
Rolbieckiego, który pisał o uroczystości mariańskiej w książce
o włoskich akademiach, Wiśniewski w istocie agitował tylko za założeniem
w Warszawie nowoczesnej akademii na wzór londyńskiej, paryskiej
czy petersburskiej. „Aby namowom swoim [...] nadać więcej sugestywności
— pisał Rolbiecki — Wiśniewski trochę tak stawiał sprawę, jak
gdyby już witał oto jej inauguracyjne zebranie. Zmyliło to sprawozdawców
kilku niemieckich gazet, którzy entuzjastycznie gratulowali Polakom
zawiązania — postulowanej przecież tylko przez Wiśniewskiego — instytucji"
18 .
Prawdopodobna jest też inna hipoteza. Wiśniewski chciał, być może,
urządzić swego rodzaju zamach i narzucić utworzenie towarzystwa naukowego
Józefowi Jędrzejowi oraz zebranym na uroczystości uczonym.
W swojej mowie uczony pijar starał się jakby osłabić opór swoich słuchaczy
tak, aby byli oni całkowicie podatni na jego sugestie i dali sobie
narzucić i założenie akademii nauk, i jej — zarysowany także przez
niego — program. Podzieloną przez wielu z nich obawę, że towarzystwo
będzie szerzyć niebezpieczne idee światopoglądowe, osłabił zapewnieniem,
iż będzie ono łączyć naukę z pobożnością.
Co najważniejsze Wiśniewski — w myśl przedstawianej tu hipotezy
— powiadomił szeroko zagraniczne koła naukowe o utworzeniu z inicjatywy
Józefa Jędrzeja Załuskiego akademii nauk. Przypuszczał bowiem,
że postawiony przed faktem dokonanym, Załuski będzie wolał podjąć
jego projekt, niż odwołując tę tak pochlebną dla siebie informację
znaleźć się w niezręcznej sytuacji wobec opinii publicznej za granicą.
Można sądzić, że uczonemu pijarowi ułatwiało jego akcję tak silne
w jego epoce upodobanie do mistyfikacji, do zabawy w maskaradę, do
stwarzania pozoru, że jest się kimś innym niż jest się w istocie. Według
Hanny Dziechcińskiej w kulturze polskiej wieku XVI i XVII, a zwłaszcza
w czasach saskich, „moda na zmianę kostiumu, na chwilowe »bycie
kimś innym« zagarnęła całe obszary życia społecznego i kulturalnego
epoki, a życie towarzyskie, teatralne, architektura, literatura, muzyka,
każde na swój sposób realizowało gust dla maskarady" 19 . Zamiłowanie
16
17
18
19
J.D. Janecki, Lexicon..., t. II, s. 45.
Tenże, Annotationes..., s. 53.
W. Rolbiecki, op. cit, s. 169.
H. Dz iec hc ińska, Literatura a zabawa, Warszawa 1981, s. 80.
73