SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

„pod prasę"; o nowościach książkowych; nadsyłali oni także do Warszawy
nowe publikacje. Korespondenci powiadamiali również referendarza
koronnego o stanie i zawartości własnych (lub kierowanych przez siebie)
oraz znanych sobie księgozbiorów i archiwów; przesyłali oni do kamienicy
daniłowiczowskiej ich katalogi. Rozwijali z książnicą warszawską
współpracę biblioteczną (dary i zamiana dubletów druków lub kopii rękopisów);
szukali w zbiorach, do których mieli dostęp, wskazanych przez
Załuskiego książek i źródeł. Odpowiadali również na różnego typu kwerendy,
nadsyłane z Biblioteki. W pewnych sytuacjach funkcję korespondenta
pełniły całe klasztory; wówczas obowiązek „korespondowania"
z Załuskim brali na siebie kolejno poszczególni zakonnicy. Tak było
m.in. z jezuitami w kolegium lwowskim 28 .
Kiedy indziej zakonnicy — i inni duchowni i świeccy współpracownicy
Załuskiego — podejmowali funkcję korespondenta jako znajomi
referendarza koronnego; wówczas przenosząc się do innego klasztoru,
zmieniając miejsce pobytu, nie przerywali pomocy dla Biblioteki. Tak
było m.in. z jezuitą Antonim Biejkowskim, który zmieniając kolegia nie
zaprzestał współpracy z referendarzem koronnym. Czasem Załuski korzystał
z pracy korespondenta, nie odwzajemniając się ze swej strony
żadną pomocą naukową; częściej dochodziło między nimi do wymiany
świadczonych sobie usług. W pewnych wypadkach korespondenci Załuskiego
— chociażby magnaci, jak biskup koadiutor wileński Józef Stanisław
Sapieha — działali jedynie we własnym imieniu; kiedy indziej reprezentowali
oni interesy swoich placówek — choćby biblioteki czy drukarni
klasztornej. W tej ostatniej sytuacji pozostawali czasem zakonnicy
oraz bibliotekarze i sekretarze magnaccy 24 .
Za granicą korespondenci naukowi kupowali dla Załuskich druki i rękopisy,
a także informowali ich o interesujących okazjach powiększenia
28
Opuszczając to kolegium w r. 1755 ks. Andrzej Grądzki napisał do Załuskiego:
„A że z woli boskiej zaszła mię dyspozycja od R[everendus] P[ater] Prowinciała,
abym z Lwowa odmienił miejsce mieszkania do Jarosławia, zaczym widnie
będę rekomendował ks. K. Stanisławowi Piotrowskiemu, mojemu sukcesorowi, aby
JWPD rozkazowi w przesyłaniu coraz wychodzących lukubracji do pierwszej w
Polszczę naszej, publicznej, jednej dotąd Biblioteki, zadosyć uczynił.
Tym zaś samym, gdy ja schodzę z pola służenia JWPD, przynajmniej tym się
mogę przed wszystkiemi szczycić, żem miał kiedyś szczęście być policzon w regestrze
wiernych sług Jego..." A. Grądzki do J.A. Załuskiego Lwów 7 VII 1755, Bibl.
Nar. ms. syg. 3255.
24
Dla poznania funkcji krajowego korespondenta Biblioteki szczególnie ważna
jest lektura listów do Załuskiego: J. Augustynowicza, A. Bąkalskiego, A. Biejkowskiego,
J. Domaradzkiego, A. Grądzkiego, M. Karakulskiego, J. Lopackiego, A. Nehrebeckiego,
Józefa Stanisława i Jana Fryderyka Sapiehów, M. Sikorskiego („Mam
to sobie za szczęście, że JWWMPD rozkaz targnął mię do tego, ażebym niejako ad
Olympum, do Pańskiej Jego Biblioteki odrobiny etiam opusculorum zbierał" —
pisał Sikorski do Załuskiego ze Lwowa 26 IX 1753 r.), B.E. Szembeka — znajdujących
się w Bibl. Nar. Zob. też M. M a n t e u f f 1 o w a, Gospodarka..., s. 56—57.
,l