SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

ZBIORY KARTOGRAFICZNE
Zbiory kartograficzne Załuskich obejmowały zarówno atlasy, jak
i mapy — rękopisy i miedzioryty (w arkuszach i spiżowych matrycach).
O kolekcji map informuje rękopis J.D. Janockiego pt. Geographicae Poloniae
utriusąue tabulae, ąuotąuot in bibliotheca publica supersunt 1 III
1775, przedrukowany w Mappograjii dawnej Polski Edwarda Rastawieckiego
20 . Według prefekta Książnicy Załuski „w przeciągu niemal 30 lat
ze wszystkich stron" „zebrał podziwu godną liczbę map Polski, zarówno
starożytnych, jak i geograficznych" („tam veteris quam geographicarum").
Były wśród nich mapy „czy to osobno odlane w spiżowych formach,
czy to ułożone w wielkie zwoje". Całą tę kolekcję pożyczył referendarz
ok. r. 1755 Maurycemu Bruhlowi, który na łamach „Acta Eruditorum"
(w styczniu 1753 r.) zapowiedział publikację Atlasu Sarmacji.
Jednak śmierć udaremniła Bruhlowi jego przedsięwzięcie. Załuski nie
odzyskał pożyczonych map, a samo ich żądanie miało przysporzyć mu
przykrości. W r. 1755 Janocki sporządził dla Ignacego Potockiego spis
pozostałych w Bibliotece dubletów, który obejmował szereg rzadkich
i cennych okazów 21 . Około 1767 r. do Książnicy wpłynęły zakupione we
Wrocławiu mapy Johanna Friedricha Halmensfelda (zm. 1739) oraz materiały
do powstania Atlas Silesiae (1750) J.F. Hallmensfelda, Hansa Teofila
von Roebela i Mattheusa von Schubarta 22 .
Książnica warszawska posiadała także różnej wielkości globusy, chronione
od kurzu tekturowymi pokrowcami 23 .
GABINET HISTORII NATURALNEJ
Zbiory Załuskich obejmowały zielniki oraz „alia ex regno minerali,
animali, vegetabilia". Włoski badacz Jan Filip Carosi, który w r. 1777
poznał tę kolekcję, radził, by zakupić i sprowadzić do książnicy warszawskiej
zbiory majora de Witte oraz pułkownika Magnickiego z Grodna
tak, by użytek z nich stał się powszechniejszy 24 . Zdaniem niemieckiego
uczonego Georga Forstera, który zwiedził Bibliotekę w roku 1785,
zbiory Załuskich pozbawione były większej wartości 25 . Trzeba jednak pa-
20
E. Ra s t a w i e c k i, Mappografia dawnej Polski, Warszawa 1846, s. 270.
21
Z. B i r k enma j er o wa, op. cit., s. 71; K. Opałek, Oświecenie, [w:] Historia
nauki polskiej, t. II, Wrocław—Warszawa—Kraków, s. 371.
22
B. H orodyski, Odnalezione materiały do dziejów kartografii Śląska
„Roczniki Biblioteczne" 1961, s. 162 nast.
23
Notatki A.S. Załuskiego dla K. Kreni Bibl. Publiczna im. M.J. Sałtykowa-
-Szczedrina w Leningradzie Archiv Załuskich nr 291.
24
J.F, Carosi, Essei d'une litographie de Mlocin écrit a Varsovie, Drezno
1777, cyt. za: A. Waga, O Janie Filipie Karozym i Karolu Pertesie, dwóch naturalistów
polskich pod Stanisławem Augustem, „Biblioteka Warszawska" 1843, s.
205—206.
25
Polska stanisławowska..., t. II, s. 101.
162