Dejan Sulejmanov - Filozofija na pravoto (p. 909)

da se sledi mudrosta, {to }e re~e korista. 721
Opredeleni stanovi{ta na Ciceron, {to se zagubeni vo deloto
"Dr`ava," mo`at da se izvle~at od nekoi fragmenti so~uvan od stana
na Laktancije (250-325) i Tertulijan, kako i od ostanatite negovi dela.
Vo niv, Ciceron veli deka vistinskiot zakon pretstavuva ispravno na-
~elo koe e vo soglasnost so prirodata, primenliv na site, siguren i ve-
~en. Toj preku naredbite povikuva na dol`nost, a preku zabranite odvra}a
od nedela. Pa sepak dodeka ~esnite lu|e negovite naredbi i zabrani
gi po~ituvaat, tie naredbi i zabrani za ne~esnite ne pretstavuvaat
nekakva opomena. Takviot zakon ne e pravedno da se zameni so nov,
nitu delumno ili vo celost da se ukine. Od toj zakon ni senatot nitu
narodot ne mo`at da ne oslobodat, za nego ne e potreben nekoj koj }e go
protolkuva ili }e go pojasni. Ne postoi eden zakon vo Rim, a drug vo
Atina, eden sega a drug podocna, tuku site narodi vo site vremiwa }e
gi opfati eden zakon, ve~en, nepromenliv. A toj koj }e go smisli, predlo`i,
donese, }e go pretstavuva kako nekoj zaedni~ki bog, u~itel i zapovednik
na site. Ako nekoj ne mu se povinuva, toa }e pretstavuva kako
nekakvo begstvo od samiot sebesi, prezirawe na svojata ~ove~ka priroda,
pa takviot ~ovek so samiot svoj akt }e gi odeva najgolemite kazni,
knuva so nedela i drskost, a pritoa gra|anite se najdat vo zabluda poradi koja
onoj dobriot go smetaat za zlostornik, opak i bezo~en ~ovek, a onoj drugiot,
isklu~itelno ne~esniot go smetaat za neobi~no dobar i siguren, poradi takvoto
mislewe na site gra|ani onoj dobriot ~ovek bi bil ma~en, ograben, pa na
krajot racete bi mu gi otsekle, o~ite izvadile, bi bil kaznet, okovan, spaluvan,
progonet, osiroma{en, i kone~no sosema opravdano na site bi im se ~inelo
najbeden. Za toa vreme onoj ne~esniot ~ovek bi bil falen, po~ituvan, sakan
od site, podveden na site po~esti, na najvisoka vlast, so sekakvo blago, od
site strani bi mu doa|alo izobilstvo, i kone~no spored misleweto na site bi
se smetal za najdobar i najdostojen za sakakva isklu~itelna sre}a. Koj }e bide
tolku lud pri odlukata da se koleba na ~ie mesto bi sakal da bide? A seto ona
{to vredi za poedinecot vredi i za narodite: nitu edna dr`ava ne e tolku nerazumna
da ne saka pove}e nepravedno da zapoveda, odo{to ~esno da robuva.
Ibid, str. 101.
721
Mudrosta nalo`uva da se natrupuva blago, bogatstvoto da se zgolemuva,
granicite da se pro{iruvaat (pa ottamu bi poteknalo i ona falewe vklesano
na spomenicite na najgolemite vojskovoditeli: Gi pro{iril granicite
na imperijata - da ne do{ol do ne{to tu|o?), da se vladee so {to e mo`no pogolem
broj lu|e, da im se prepu{ta na zadovolstvata, da se bide mo}en, da se
kralstvuva, gospodari. Pravednosta, pak, u~i sprema site da bideme obzirni,
da vodime gri`a za ~ovekoviot rod, sekomu da mu go davame ona {to e negovo i
da ne se dopirame do tu|i ili javni svetosti. Zna~i, {to sleduva ako mu se povinuva{
na mudrosta? - bogatstvo, mo}, vlijanie, po~asti, najgolema vlast,
kralstvo - bilo da se raboti za oddelni narodi poedinci ili narodi." Ibid,
str. 100.
395