Dejan Sulejmanov - Filozofija na pravoto (p. 909)

kako volev akt sleden so ~uvstvo na obvrska, koj va`i za nas kako i za
drugite lu|e. Smetame, na primer, deka pru`aweto pomo{ sekoga{
koga toa e mo`no na onie na koi taa im e potrebna, e obvrska i za nas
samite i za site drugi lu|e. ^uvstvoto na obvska gi sledi edinstveno
moralnite volevi streme`i. Ako nekoj saka da stane in`iner, obi~no
nema da se po~uvstvuva dol`en da se re{i na toa, nitu pak }e saka i
drugite lu|e da imaat ista cel. Moralnite obvski se razlikuvaat od
drugite tokmu po ~uvstvoto na op{tata obvrska.
Me|utoa, na koj na~in mo`eme da ja objasnime okolnosta deka
tie moralni sakawa se javuvaat kako vtorostepeni, kako izraz na nekoja
obvrska. Mislam, veli Rajhenbah, deka objasnuvaweto se sostoi vo
toa {to tie sakawa ni gi nalo`uva na{ata op{testvena grupa, ili so
drugi zborovi, deka tie sakawa po svojata priroda se grupni. Vo toa
poteklo le`i objasnuvaweto za nivnoto nadli~no dostoinstvo i za
pot~inetosta koja ja ~uvstvuvame pri donesuvaweto na moralnata odluka.
Vo psiholo{ka smisla toa poteklo e razbirlivo. Nalo`uvawe pravila
koi ja zabranuvaat kra`bata, ubistvoto itn. be{e nu`no zaradi
odr`uvawe na grupata. Od pokolenie vo pokolenie poedinecot be{e
naviknuvan na tie pravila, a i samite vo tekot na vospituvaweto pominavme
preku istiot proces na naviknuvawe. Toga{ ne e ni ~udo {to ~uvstvuvame
deka moralnite zapovesti se odnesuvaat na nas samite, vsu{-
nost, taka e. Ako se smeta deka ~uvstvuvaweto na dol`nost mu e svojstveno
na moralnite celi, takvoto sfa}awe ja odrazuva okolnosta deka
moralnite celi nasilno ni se vsadeni vo glavata bilo preku avtoritetot
na tatkoto ili u~itelot, bilo preku pritisokot na grupata vo koja
sme `iveele. 1137
Me|utoa, Rajhenbah ne smeta taka. Toj trgnuva od stavot deka
moralnite upatstva se volevi, deka gi izrazuvaat volevite odluki na
govornikot. Na prv pogled, veli natamu Rajhenbah, toj zaklu~ok mo`e
da nî razo~ara. Kako da nemame nikakva cvrsta osnova vrz koja bi mo`ele
da go zasnovaem na{eto sakawe. Me|utoa, dali mo`eme samite da
primame zapoved za da po~uvstvuvame deka imame pravo da í se pridr-
`uvame i za da barame da í se pridr`uvaat i drugite? Tokmu toa ~uvstvo
na dol`nost predizvikano vo onie koi ja primaat voljata na grupata
filozofite pogre{no ja protolkuvaa kako analogna sodr`ina na
nu`nosta, kako prisilba na nekakov razumski zakon ili nekakov uvid
vo svetot na ideite. So ogled na toa {to otkrivme deka taa analogija
ne e odr`iva, deka ~uvstvoto na dol`nost ne mo`e da se pretvori vo
izvor na validnosta na etikata, treba da go zaboravime toa povikuvaodgovorite
gi dava poet. Ottamu, pri ~itaweto tekstovi vo koi se izlo`uvaat
filozofski sistemi treba da se skoncentrirame na postavenite pra{awa, a
ne na dadenite odgovori. Rajhenbah, H. Ra|enje nau~ne filozofije, Nolit, Beograd,
1964, str. 52-53 i 89.
1137
Ibid, str. 281-282.
589