Dejan Sulejmanov - Filozofija na pravoto (p. 909)

e da postapuva pravedno sprema drugiot, pod uslov deka i toj }e postapuva
pravedno sprema nego. Toj e svesen za sli~niot interes vo prilagoduvaweto
na svojata postapka. Koga ova zaedni~ko ~uvstvo na interesi
zaemno }e se izrazi i }e im stane poznato na dajcata, toa proizveduva
soodvetna odluka i povedenie. Toa so pravo mo`e da se nare~e konvencija
ili spogodba me|u nas, iako bez vnesuvawe na ~uvstvata so ogled na
toa {to postapkite na sekoj od nas stojat vo nekoj odnos sprema postapkite
na drugiot i se izvr{uvaat pod pretpostavka deka drugata strana
treba ne{to da izvr{i. 964 Otkako konvencijata od vozdr`uvawe od tu-
|oto poseduvawe }e bide prifatena i sekoj }e ja stekne stabilnosta na
svoite poseduvawa, vedna{ se javuvaat pretstavite za pravdata i nepravdata,
kako i pretstavite za sopstvenosta, pravata i obvrskite. 965 Ni-
{to pove}e ne e potrebno, koj i da e od niv {to ima vistinska prilika,
da se odobrovoli da primenuva pravda. Toa stanuva primer za drugite.
I, taka, pravdata se vospostavuva so pomo{ na nekoj vid konvencija
ili dogovor, t.e. so pomo{ na ~uvstvoto na interes za koj se pretpostavuva
deka im e zaedni~ki na site i kade sekoj poedine~en akt se izvr-
{uva vo o~ekuvawe deka i drugite }e postapuvaat sli~no. Bez takva
konvencija nikoj, duri ni na son, ne bi pomislil deka postoi nekakva
vrednost kakva {to e pravdata, nitu bi se soglasil svoite dejstvija da
gi soobrazuva so pravdata. 966
Krajniot zaklu~ok na Hjum e deka dellivosta me|u pravdata i
nepravdata treba da ja smetame za takva {to ima dve razli~ni osnovi:
osnova na interes, koga lu|eto }e zabele`at deka e neminovno da se `ivee
vo op{testvoto so poveduvawe na izvesni pravila, i osnova na moralot,
koga toj interes edna{ ve}e e zabele`an i na lu|eto im pretstavuva
zadovolstvo koga }e gi vidat dejstvijata koi se stremat kon mir vo
op{testvoto, a nelagodnost koga }e gi vidat onie koi na toa mu se protivat.
Prviot interes nastanuva od voleva konvencija i ume{nosta na
lu|eto, pa spored toa tie zakoni na pravdata treba do tolku da se smetaat
za ve{ta~ki. Koga toj interes ve}e edna{ e vospostaven i priznaen,
~uvstvoto na moralnost vo po~itituvaweto na tie pravila sleduva
prirodno i samo od sebe: iako e izvesno deka nego, isto taka, go zgolemuva,
edno novo umeewe i deka javnoto pou~uvawe od strana na politi-
~arite i privatnoto vospituvawe od strana na roditelite pridonesu-
964
Hjum, D. op. cit. str. 417.
965
Nikoj ne mo`e da se somneva deka konvencijata za razlikuvawe na
sopstvenosta i za stabilnosta na poseduvaweto e najnu`na od site okolnosti
za vospostavuvaweto na ~ovekovoto op{testvo, i deka po dogovorot za utvrduvaweto
i po~ituvaweto na toa pravilo, preostanuva malku ili ni{to {to
treba da se stori zaradi vospostavuvawe na celosna soglasnost i sloga. Site
drugi strasti, pokraj ovaa za interes, ili lesno se sovladuvaat ili nemaat takvi
pogubni posledici koga im se podavame. Ibid, str. 418.
966
Ibid, str. 424.
503