Dejan Sulejmanov - Filozofija na pravoto (p. 909)

ne bi go gonela negovata `elba da ja svrti vo svoja korist prirodata,
odnosno slu~uvawata vo nea? O~igledno ne. Tuka, vo ~ovekovite `elbi,
vo streme`ot za sre}a le`i osnovnata pri~ina {to ~ovekot doa|a
do pomisla stvarnosta, prirodata da ja zamisluva kako nesamostojna,
kako ne{to so {to upravuvaat vi{i sili, bogovi. Za{to toj bogovite
gi zamisluva kako su{testva sli~ni na ~ovekot, zna~i kako su{testva
na koi mo`e da se vlijae so molitvi i `rtvi, a pravej}i ja porirodata
zavisna od takvi su{testva, od bog, toj stvarno saka da ja napravi zavisna
od sebe, da ja stavi vo slu`ba na svoite `elbi, na svojata sre}a. ^ovekot
e zna~i onoj apsolut, onoj centar okolu koj se vrti se, a bog, odnosno
bogovite samo prividno se povisoki su{testva, a stvarno se proizvod
i sredstva za natprirodno ostvaruvawe na nagovite `elbi. ^udata
ne pretstavuvaat mo} na boga nad prirodata, tuku mo} na ~ovekovoto
srce koja e pogolema od mo}ta bo`ja, koja duri i samiot bog ja pot~inuva
na ~ovekovite `elbi. Vakviot zaklu~ok Foerbah go donel ne samo
vrz osnova na analizata na verata vo ~uda, tuku i vrz osnova na razgleduvawata
na drugite religiozni manifestacii kako {to se `rtvata,
molitvata, kultot na `ivotnite kaj starite narodi itn. 1342
A ona {to va`i za zavisnosta na ~ovek od religijata, vo celost
va`i i za zavisnosta na ~ovek od pravdata. Za{to, ako religijata e veruvawe
(vo boga: vo negovata mo} da go prodol`i na{eto postoewe i po
smrta) i pravdata e veruvawe (vo nejzinata mo} da sozdade ramnoite`a
vo odnosite me|u lu|eto). Religijata veli: postapuvaj kako {to saka gospod,
a pravda: postapuvaj kako {to sakaat drugite (lu|e).
Pravdata e moralno pravilo (na~elo, princip) koe ne mu vrodeno
na ~ovekot. Nam ni e vrodeno da znaeme {to e glad i sitost, no ne i
{to e pravda i nepravda. Pravdata kako vrednost e verba vo vrednost,
isto kako verbata vo gospod. Verbata vo pravda e zamena za verbata vo
gospod, ili edno te isto: verba vo gospod koj e olicetvorenie na pravdata.
Ako e taka, toga{ verbata vo pravdata, a ne samata pravda e toa
{to ja ~uva verbata vo redot i poredokot. Ottamu, pravdata ne se doka-
`uva. Vo nea se veruva ili ne se veruva. Taa e verba deka treba da se postapuva
na opredelen na~in, da se dejstvuva kon op{to dobro, zaradi
sopstveno dobro. Kako {to religijata zna~i verba vo gospod, pravdata
zna~i verba vo idealot deka e dobro za tebe ako deluva{ kako {to sakaat
drugite. No, vo pravdata ne veruvaat site, isto kako {to nitu vo
gospod ne veruvaat site, ili barem ne veruvaat vo eden ist bog, {to }e
re~e vo edna ista pravda. Pravdata kako moralen princip, ne e princip
vo koj veruvaat site lu|e, ednostavno zatoa {to ne postoi takov
1342
Pavi~evi}. V. Filozofija Ludviga Fojerbaha: Fojerbah, L. Predavanja o su-
{tini religije, Kultura, Beograd, 1955, str. 31-32.
714