Dejan Sulejmanov - Filozofija na pravoto (p. 909)

gonot za sre}a na druga individua: nakratko eden ma{i i eden `enski
nagon za sre}a. Zaradi ovoj dualisti~ki nagon za sre}a postoeweto na
egoisti~kiot ~ovek e povrzano so postoeweto na drugite lu|e.
So ogled na toa {to nagonot za sre}a sekoga{ e zavisen od drug
~ovek, toga{ e jasno deka izolirana individua i tesno sfatenata li~na
sre}a i interes ne mo`at da se zemat za cel na moralot. Me|utoa,
ako sopstvenata sre}a ne e cel na moralot, taa e negova osnova i negova
pretpostavka. Toa e, veli Foerbah, za{to jas samo od iskustvoto na
svojot sopstven nagon za sre}a znam {to e dobro i zlo, {to e `ivot ili
smrt, {to se qubovta ili omrazata i ottamu na gladniot ne mu pru`am
kamen namesto leb, a na `edniot kiselina od {alitra namesto pitka
voda. Zna~i samo proeciraj}i, prenesuvaj}i se sebesi vo drug, mo`am
drugiot, negovite potrebi da gi razberam i taka da dojdam do priznavawe
na negoviot nagon za sre}a, odnosno do ograni~uvawe na toj nagon
vo sebe. A toa priznavawe na drugiot poinaku se narekuva sovest ili
dol`not. Kade e nivnoto poteklo? Jas, nadvor od mene - ~uvstvitelno.
Ti e izvor na nat~ustvitelnata sovest vo mene. Mojata sovest ne e ni{-
to drugo, tuku moeto Jas koe se stava namesto povredenoto Ti, ni{to
drugo, tuku pretstavnik na sre}ata na drugiot, vrz osnova i po zapoved
na sopstveniot nagon za sre}a. Me|utoa, isto kako ni sovesta, ni dol`nosta
ne e ne{to principielno razli~no, strano vo odnos na sre}ata.
Sudirot me|u do`nosta i sre}ata ne e sudir me|u dva razli~ni principi,
tuku samo me|u ist princip vo razli~ni li~nosti, me|u sopstvenata
i tu|ata sre}a.
Vakvata analiza na osnovnite problemi na teoretskata etika
na Foerbah e svrtena protiv Kant koj saka{e da ospori sekakva mo`nost
od izgradba na nekakva etika vrz tn. eudemonisti~ki osnovi, t.e.
vrz sre}ata, osobeno vrz li~nata sre}a i ~uvstvata, smetaj}i deka edinstvena
mo`na osnova na moralot se apriornite, nadiskustveni i neiskustveni
barawa i principi na umot, odnosno dol`nosta kako glas na
nekoj sepak povisok svet vo nas. Foerbah ovde izvr{il zna~en presvrt
od idealisti~kata spekulacija vo nasoka na iskustvenite fakti, vo
nasoka na psiholo{ko, pa i sociolo{ko tretirawe na moralnite fakti,
a so toa vo nasoka na materijalizmot. 1035
Vrpo~em, stavot deka mo`e da se bide sre}en samo ako se usre}i
i drug, pokraj Bentam, go zastapuva{e i Ludvig Foerbah. Spored Foerbah,
postoi nagon za samoodr`uvawe t.e. "nagon za sre}a" koj ne e naso-
~en kon odr`uvawe na ~ovekoviot individualen `ivot, tuku kon odr`uvawe
na vrednosta vo posebnoto. Nagonot za samoodr`uvawe vo ~ovekot
ne se prostira podaleku od negovata vnatre{nost ili dobrata koj
toj gi pripi{uva na svojata vnatre{nost i koi ne mo`e da gi odvoi od
sebe, ne mo`e da gi predade, a pritoa samiot da ne se predade. Ottamu,
1035
Pavi~evi}. V. Filozofija Ludviga Fojerbaha: Fojerbah, L. Predavanja o
su{tini religije, Kultura, Beograd, 1955, str. 27-29.
534