Dejan Sulejmanov - Filozofija na pravoto (p. 909)

puvaweto sprotivno na op{toto dobro, tuku i vo sekoj poedinec direkniot
pottik za unapreduvaweto na op{toto dobro da stane eden od negovite
voobi~aeni motivi na postapuvawe i ~uvstvata koi stojat vo
vrska so toa da zazemaat prostrano i glavno mesto vo ~uvstvitelnosta
na sekoe ~ove~ko su{testvo. 1029
Protivnicite na utilitarizmot se obiduvaat da go osporat ova
merilo proglasuvaj}i go za pogre{no, za{to e premnogu visoko za ~ove{tvoto.
Tie tvrdat, deka e i premnogu despotski sekoga{ od lu|eto da
se bara da rabotat pottiknati od unapreduvaweto na op{toto dobro.
Me|utoa, spored Mil, tie pogre{no go sfa}aat vistinskoto zna~ewe
na moralnoto merilo i deka go me{aat praviloto na povedenieto so
negoviot motiv. 1030 Zada~ata na etikata, veli Mil, se sostoi vo toa da
ni ka`e koi se na{ite dol`nosti, ili vrz osnova na koj test mo`eme
da gi znaeme, me|utoa nitu eden eti~ki sistem ne bara edinstveniot
motiv na se {to rabotime deka treba da bide ~uvstvoto na dol`nosta.
Naprotiv, deveeset i devet procenti na site na{i dejstvija se izvr{eni
od drugi motivi, a isprani se ako pravilata na dol`nosta ne gi osuduvaat.
So toa utilitaristi~kite moralisti so pravo tvrdat deka motivot
na dejstvieto nema nikakva vrska so negovata moralnost, iako
motivot stoi vo tesna vrska so vrednosta na onoj koj deluva. 1031
Soglasno negovite osnovni stavovi, Mil, isto taka, smeta deka
pravdata voop{to ne e samovrednost, tuku deka se ceni za{to pridonesuva
kon zgolemuvawe na sre}ata na site i spored toa deka zgolemuvaweto
na korisnosta i sre}ata pretstavuva krajnata ~ove~ka cel, a
ottamu i vrhoven kriterium za odreduvawe dali negovite povedenija se
pravedni ili nepravedni. Nakratko, pravdata e po`elna kako sredstvo
za postignuvawe na sre}ata. Spored nego, ~uvstvoto na pravda i nepravda
ne e ~uvstvo sui generis kako ne{ite ~uvstuvawa na boite i vkusovite,
tuku izvedeno ~uvstvo, nastanato so kombinacija na drugi ~uvstva i
ni{to drugo, tuku poseben vid na op{ta korisnost. 1032 Ovoj stav, Mil
1029
Ibid, str. 20.
1030
Najgolemiot del dobri dejstvija se naso~eni na kon dobrodetelta
na svetot, tuku kon dobrodetelta na poedincite od koja se sostoi dobroto na
svetot. Mislite na najdoblesniot ~ovek vo tie priliki ne mora da odat podleku
od oddelnite li~nosti na koi dejstvieto se odnesuva, osven dokolku toa e
neophodno zardi nivnoto uveruvawe deka so rabotata na nivnoto dobro ne gi
naru{uvaat pravata, t.e. legitimniite i opravdani o~ekuvawa na koj i da e
drug ~ovek. Ibid. str. 22.
1031
Taka "onoj koj go spasuva svojot blizok od davewe pravi ne{to moralno
ispravno bez ogled dali negoviot motiv e ~uvstvo na dol`nost ili nade`
deka }e dobie nagrada za svojot trud. Onoj koj }e go izmami svojot prijatel
koj mu veruva, vinoven e duri i toga{ ako toa go storil za da mu pomogne
na drug prijatel sprema koj ima pogolemi obvrski." Ibid, str. 21
1032
Vidi: ibid, str. 47.
532