Müstəqillik dövründə Azərbaycan-Türkiyə əlaqələrinin kulturoloji ...

__________Milli Kitabxana__________
1921-ci il oktyabrın 22-də İ.Əbilov Mustafa Kamal Paşaya
etimadnaməsini təqdim etdi. Noyabrın 15-də nümayəndəliyin
binası üstündə Azərbaycan sovet bayrağı qaldırıldı. Bu
münasibətlə verilən ziyafətdə Mustafa Kamal Paşa iştirak etdi.
Azərbaycan – Türkiyə münasibətlərində müzakirə edilən
məsələlərdən biri aprel işğalından sonra mühacirət etməyə
məcbur olan müsavatçı xadimlərin və təşkilatların fəaliyyətinin
qadağan olunması idi. Bolşevik Azərbaycanı mühacirətdə fəaliyyət
göstərənlərə təhlükə mənbəyi kimi baxırdı. Ona görə də
ikitərəfli münasibətlərdə Azərbaycan tərəfi onların fəaliyyətinin
qadağan edilməsi və ya Türkiyədən çıxarılmasını tələb
edirdi (5, s.139).
Müsavatçı şəxslərin və təşkilatların fəaliyyətinin qadağan
edilməsi məsələsini Azərbaycan bolşevik hökuməti qaldırdı;
Moskvanın göstərişi ilə oturub-duran Azərbaycan bolşevik hökuməti
öz hərəkətləri ilə nəinki respublikanın müstəqilliyini istəmirdi,
həmçinin onun uğrunda çalışmış şəxsləri ölkədən didərgin
salırdı, onlara bolşevik rejimi üçün təhlükə kimi baxırdı;
onların ləğvi məsələsini Azərbaycan – Türkiyə qarşılıqlı münasibətlərində
ən yüksək səviyyəyə qaldırırdı; Türkiyə tərəfi isə
düşmüş olduğu mürəkkəb beynəlxalq şəraitdə bu tələblərin qarşısında
bəzi güzəştlərə getməyə məcbur olurdu; bolşevik terrorundan
və Türkiyədən çıxarılmaq təhlükəsindən özlərini qorumaq
üçün bir çox müsavatçılar Türkiyə vətən-daşlığını qəbul
etdilər; lakin onlar işğala qarşı mübarizəni nəinki dayandırmadılar
və hətta onu müxtəlif formalarla davam etdirdilər.
Azərbaycan – Türkiyə münasibətlərində Kars konfransı
mühüm yer tutdu. Konfrans ərəfəsidə Rusiya diplomatiyası Güney
Qafqaz respublikalarını Türkiyə ilə vahid müqavilə bağlamağa
məcbur edirdi. Bolşevik hökuməti bu işi həmin respublikaların
öz əli ilə həyata keçirtməyə çalışırdı. Konfrans 1921-ci
il sentyabrın 26-dan oktyabrın 13-dək keçirildi. Konfransda
Azərbaycan hökumətini Behbud Şahtaxtinski; Ermənistan hökumətini
Askanaz Mravyan, Poqos Makinisyan; Gürcüstan
49