Müstəqillik dövründə Azərbaycan-Türkiyə əlaqələrinin kulturoloji ...

54
__________Milli Kitabxana__________
konvensiya; poçt-teleqraf konvensiyası; dəmiryolu konven-siyası
(5, s. 144).
Azərbaycan – Türkiyə əlaqələrinin 1920 – 1922-ci illərini
əhatə edən sənəd və materialların araşdırılması sübut edir ki,
müttəfiqliyin bu dövründə Sovet Azərbaycanı ilə Türkiyə arasında
diplomatik münasibətlər qurulur. Dövlətlərimiz (ADR və
Osmanlı dövləti) arasında diplomatik münasibətlər 1918 –
1920-ci illərdə də vardı. O vaxt bolşevik-daşnak hərbi birləşmələrinin
Azərbaycanda həyata keçirdikləri etnik təmizləmənin
qarşısını almış Osmanlı dövləti I Dünya müharibəsində məğlub
olmuş tərəf kimi Antanta və onun müttəfiqi olmuş dövlətlər
tərəfindən parçalandığı üçün bu dəfə özü köməyə möhtac qalır.
Ölkənin parçalanaraq Antanta ilə onun müttəfiqi olan dövlətlərin
idarəsinə keçməsini qeyd-şərtsiz qəbul etmiş Osmanlı
sultanı və onun tərəfdarlarından fərqli olaraq Mustafa Kamal
paşanın hərbi-siyasi bacarığı sayəsində vahid lider ətrafında
birləşmiş vətənpərvər qüvvələr Antanta orduları ilə bütün
cəbhələr boyu mübarizəyə qalxmış və bu mübarizədə dönüş
yarada biləcək zəfərlər çalmışdılar. Bununla belə, maksimum
səfərbər edilmiş ölkədaxili hərbi-siyasi potensialın tükənməsinin
qarşısını ala bilmək və mübarizəni qələbə ilə başa vurmaq
üçün Mustafa Kamal paşa başda olmaqla vətənpərvər qüvvələrdən
ibarət olan Türkiyə Böyük Millət Məclisi (TBMM) həm
siyasi, həm də hərbi yardıma ehtiyacı olduğunu gündəmə
çıxarır (19, s.14).
Beləliklə, 26 aprel 1920-ci ildə TBMM adından Sovet Rusiyasına
məktub göndərilir. Məktubda Sovet Rusiyasının antiimperialist
qüvvələrlə mübarizəsinin dəstəkləndiyi, Türkiyənin
də eyni cəbhədə olduğu bildirildikdən sonra, TBMM-nin antiimperialist
qüvvələrlə mübarizədə türk xalqının yeganə təmsilçisi
olduğunun tanınması və onlara hərbi yardımın göstərilməsi
xahiş edilirdi. Sovet Rusiyası TBMM-nin bu müraciətini
müsbət qarşılayır və lazım olan yardımı da göstərir. TBMM
Rusiya və Azərbaycana öz səfirini göndərsə də, nə Rusiya, nə