Müstəqillik dövründə Azərbaycan-Türkiyə əlaqələrinin kulturoloji ...

52
__________Milli Kitabxana__________
rına aid edilmirdi. On üçüncü maddəyə görə 1918-ci ilədək Rusiyanın,
indi isə Türkiyənin hesab edilən ərazilərinin hər hansı
sakini istəyinə uyğun olaraq türk vətəndaşlığından çıxa, Türkiyəni
azad şəkildə tərk edə, əmlakını və ya onun dəyərini özü
ilə götürə bilərdi. On dördüncü maddəyə görə tərəflər müqavilə
imzalandığı gündən altı ay müddətində 1918 – 1920-ci illər
müharibəsi qaçqınlarına dair xüsusi saziş bağlamalı idi. On
beşinci maddə ilə tərəflər Qafqaz cəbhəsində hərbi əməliyyatlar
zamanı cinayət törədən şəxsləri müqavilə imzalanan kimi
amnistiyaya buraxırdılar. On altıncı maddəyə görə tərəflər
müqavilə imzalandıqdan sonra iki ay müddətində olan keçmiş
hərbi və mülki əsirləri azad etməli idilər. On yeddinci maddəyə
görə ölkələr arasında əlaqələrin daimiliyini təmin etmək üçün
tərəflər dəmir yolu, teleqraf və başqa rabitə vasitələrini, insanların
və malların maneəsiz hərəkətini saxlamalı və inkişaf etdirməli
idilər. On səkkizinci maddəyə görə tərəflər ticarət əlaqələrini
qurmaq, iqtisadi, maliyyə və digər məsələləri tənzimləmək,
dostluq münasibətlərini möhkəmləndirmək üçün müqavilə imzaladıqdan
dərhal sonra Tiflisdə müvafiq ölkələrin komossiyasını
yaratmalı idilər. On doqquzuncu maddəyə görə tərəflər
müqavilə imzalandıqdan sonraki üç ay müddətində konsul konvensiyasını
bağlamalı idilər. İyirminci maddəyə görə müqavilə
ratifikasiya edilməli idi. Ratifikasiya sənədləri İrəvanda mübadilə
olunmalı idi. Müqavilənin 6, 14, 15, 16, 18 və 19-cu maddələri
ratifikasiya edilməməli və dərhal qüvvəyə minməli idi.
Müqavilə beş nüsxədən ibarət tərtib edilmişdi. Müqavilənin
imzalanmasının tərəflər üçün böyük əhəmiyyəti var idi. Türk
diplomatiyası üçün: ona zorla qəbul etdirilən Sevr müqaviləsinə
qarşı Rusiya ilə birlikdə Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistanın
dəstəyini aldı; dünyaya və xüsusən Antanta ölkələrinə
Sevr müqaviləsinin iflasa uğrayacağını göstərdi; türklərin Versal
sülh sisteminin özlərinə aid olan maddələrini dağıtmaları
XX əsrin ən böyük hadisələrindən biri oldu; üç Güney Qafqaz
respublikası, xüsusən Ermənistanla münasibətlərini tənzimlədi;