MÃ¼stÉqillik dÃ¶vrÃ¼ndÉ AzÉrbaycan-TÃ¼rkiyÉ ÉlaqÉlÉrinin kulturoloji ...

More documents

Recommendations

Info

50 __________Milli Kitabxana__________ hökumətini Şalva Eliva, Aleksandr Svanidze; Türkiyə hökumətini Kazım Qarabəkir Paşa, deputat Vəli bəy, keçmiş ictimai işlər naziri Muxtar bəy, Türkiyənin Azərbaycandakı səlahiyyətli nümayəndəsi Mehmud Şövkət bəy; Rusiyanı isə vasitəçi kimi Latviyadakı səlahiyyətli nümayəndə Yakov Qanetski təmsil edirdilər. Konfransda açılış nitqi söyləyən Kazım Qarabəkir Paşa hərarətli çıxış edərək ümumi işə uğurlar arzuladı. Qanetski də açılışda çıxış edərək Türkiyənin düşdüyü çətin vəziyyətdən çıxacağına ümid etdiyini bildirdi, Azərbaycan – Gürcüstan – Ermənistan dostluğundan və Türkiyə – Yunanıstan münasibətlərindən söz açdı (5, s.140). Açılış mərasimində Ermənistandan A.Mravyan üç Güney Qafqaz respublikası adından çıxış etdi. O, “qardaş türk xalqının imperializmə və zorakılığa qarşı mübarizədə qalib gəlməsini Güney Qafqaz xalqlarının arzulamalarının konfransda qeyd edilməsini və möhkəmləndirilməsini” vacib saydı. Mübahisə yaradan məsələlərdən biri müqavilənin vahid, yoxsa hər bir respublika ilə ayrı-ayrılıqda bağlanması barədə idi. Bu məsələdə Türkiyənin, Rusiyanın və Güney Qafqaz respublikalarının mövqeləri toqquşurdu. Türk diplomatiyası hər bir respublika ilə ayrıca müqavilə bağlamağı təklif etdi. Kazım Qarabəkir Paşa türk diplomatiyasının mövqeyini belə dəlillərlə əsaslandırdı: “Moskva sovet hökuməti Güney Qafqaz respublikalarını müstəqil tanıdığını bildirir. Ona görə də biz onların hər biri ilə müstəqil dövlətlər kimi ayrıca müqavilə bağlamaq istəyirik. Bu barədə bizə Kamal Paşa göstəriş vermişdir”. Türk diplomatiyasının bu mövqeyi Rusiya diplomatiyası tərəfindən qəbul olunmadı. Rusiya üç respublika ilə birgə vahid müqavilə bağlamağı təklif etdi. Tərəflərin mövqeyinin toqquşması mübahisələri qızışdırdı. Kazım Qarabəkir Paşa öz hökuməti ilə məsləhətləşmənin zəruri olduğunu bildirdi. Ankara ilə əlaqə saxladıqdan sonra konfrans iştirakçılarına hökumətinin mövqeyini bir daha bəyan etdi. “Müqavilə Güney Qafqaz respublikalarının hər biri ilə ayrıca bağlanmalıdır”. O, bu mövqeyini 28 sentyabr
__________Milli Kitabxana__________ tarixli iclasda bir daha təkrar etdi. Mübahisələrə B.Şahtaxtinskinin çıxışı son qoydu. Yalnız onun çıxışından sonra Kazım Qarabəkir Paşa geri çəkildi və Moskva müqaviləsi imzalandıqdan sonra Güney Qafqazda yaranmış yeni şəraitdən xəbərsiz olduğunu bildirdi. 30 sentyabr tarixli iclasda ümumi müqavilənin imzalanması barədə razılıq əldə edildi. 1921-ci il oktyabrın 13-də RSFSR-in iştirakı ilə Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan Türkiyə ilə 20 maddədən və 3 əlavədən ibarət Kars müqaviləsini imzaladılar (5, s. 141). Müqavilənin birinci maddəsi ilə tərəflər bütün əvvəlki qeyri-bərabərhüquqlu müqavilələri ləğv edirdilər. İkinci maddəyə görə Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan zorla qəbul etdirilən müqavilələri rədd edirdilər və Türkiyə Millət Məclisinin qəbul etmədiyi sənədləri qəbul etmirdilər. Üç respublika 1920-ci il 10 avqust tarixli Sevr müqaviləsini qeyri-bərabərhüquqlu müqavilə kimi rədd edirdi. Üçüncü maddəyə görə üç respublika Türkiyədəki işğal rejimini rədd edirdi və bunu xalqların hüquqları ilə bir araya sığmayan sayırdı. Dördüncü maddə ilə sərhəd məsələləri tənzimlənirdi. Beşinci maddəyə görə üç Güney Qafqaz respublikası və Türkiyə Naxçıvanın Azərbaycan tərkibində saxlanılmasına razı olduqlarını bildirirdilər. Altıncı maddə ilə Türkiyə Batumu Gürcüstana güzəştə gedirdi. Gürcüstan burada muxtariyyət yaratmalı idi. Yeddinci maddəyə görə kömrük yumşaldılırdı. Səkkizinci maddəyə görə Türkiyə və Gürcüstan yaylaq və qışlaqlardan birgə istifadə etməli idilər. Doqquzuncu maddəyə görə tərəflər Qara dənizin statusunun hazırlanmasını vacib sayırdılar. Onuncu maddəyə görə tərəflər öz ərazilərində digərlərinə qarşı yönəldilən qrup və təşkilatların yerləşdirilməsinə icazə verməmək barədə öhdəlik götürürdülər. On birinci maddə ailə hüququna və miras məsələlərinə həsr edilmişdi. Bu məsələlər xüsusi sazişlə həll edilməli idi. On ikinci maddə ilə tərəflər ərazisində olan digər ölkə vətəndaşları üçün əlverişli şərait yaratmaq barədə öhdəlik gütürürdülər. Lakin bu hüqüq tərəflərin müttəfiqlərinin vətəndaşla- 51
Page 1 and 2: __________Milli Kitabxana__________
Page 49: __________Milli Kitabxana__________
Page 101 and 102:
__________Milli Kitabxana__________
Page 103 and 104:
Page 105 and 106:
Page 107 and 108:
Page 109 and 110:
Page 111 and 112:
Page 113 and 114:
Page 115 and 116:
Page 117 and 118:
Page 119 and 120:
Page 121 and 122:
Page 123 and 124:
Page 125 and 126:
Page 127 and 128:
Page 129 and 130:
Page 131 and 132:
Page 133 and 134:
Page 135 and 136:
Page 137 and 138:
Page 139 and 140:
Page 141 and 142:
Page 143 and 144:
Page 145 and 146:
Page 147 and 148:
Page 149 and 150:
Page 151 and 152:
Page 153 and 154:
Page 155 and 156:
Page 157 and 158:
Page 159 and 160:
Page 161 and 162:
Page 163 and 164:
Page 165 and 166:
Page 167 and 168:
Page 169 and 170:
Page 171 and 172:
Page 173 and 174:
Page 175 and 176:
Page 177 and 178:
Page 179 and 180:
Page 181 and 182:
Page 183 and 184:
Page 185 and 186:
Page 187 and 188:
Page 189 and 190:
Page 191 and 192:
Page 193 and 194:
Page 195 and 196:
Page 197 and 198:
Page 199 and 200:
Page 201 and 202:
Page 203 and 204:
Page 205 and 206:
Page 207 and 208:
Page 209 and 210:
Page 211 and 212:
Page 213 and 214:
Page 215 and 216:
Page 217 and 218:
Page 219 and 220:
Page 221 and 222:
Page 223 and 224:
Page 225 and 226:
Page 227 and 228:
Page 229 and 230:
Page 231 and 232:
Page 233 and 234:
Page 235 and 236:
Page 237 and 238:
Page 239 and 240:
Page 241 and 242:
Page 243 and 244:
Page 245 and 246:
Page 247 and 248:
Page 249 and 250:
Page 251 and 252:
Page 253 and 254:
Page 255 and 256:
Page 257 and 258:
Page 259 and 260:
Page 261 and 262:
Page 263 and 264:
Page 265 and 266:
Page 267 and 268:
Page 269 and 270:
Page 271 and 272:
Page 273 and 274:
Page 275 and 276:
Page 277 and 278:
Page 279 and 280:
Page 281 and 282:
Page 283 and 284:
Page 285 and 286:
Page 287 and 288:
Page 289 and 290:
Page 291 and 292:
Page 293 and 294:
Page 295 and 296:
Page 297 and 298:
Page 299 and 300:
Page 301:
show all

MÃ¼stÉqillik dÃ¶vrÃ¼ndÉ AzÉrbaycan-TÃ¼rkiyÉ ÉlaqÉlÉrinin kulturoloji ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

MÃ¼stÉqillik dÃ¶vrÃ¼ndÉ AzÉrbaycan-TÃ¼rkiyÉ ÉlaqÉlÉrinin kulturoloji ...