Müstəqillik dövründə Azərbaycan-Türkiyə əlaqələrinin kulturoloji ...

50
__________Milli Kitabxana__________
hökumətini Şalva Eliva, Aleksandr Svanidze; Türkiyə hökumətini
Kazım Qarabəkir Paşa, deputat Vəli bəy, keçmiş ictimai
işlər naziri Muxtar bəy, Türkiyənin Azərbaycandakı səlahiyyətli
nümayəndəsi Mehmud Şövkət bəy; Rusiyanı isə vasitəçi
kimi Latviyadakı səlahiyyətli nümayəndə Yakov Qanetski
təmsil edirdilər. Konfransda açılış nitqi söyləyən Kazım Qarabəkir
Paşa hərarətli çıxış edərək ümumi işə uğurlar arzuladı.
Qanetski də açılışda çıxış edərək Türkiyənin düşdüyü çətin
vəziyyətdən çıxacağına ümid etdiyini bildirdi, Azərbaycan –
Gürcüstan – Ermənistan dostluğundan və Türkiyə – Yunanıstan
münasibətlərindən söz açdı (5, s.140).
Açılış mərasimində Ermənistandan A.Mravyan üç Güney
Qafqaz respublikası adından çıxış etdi. O, “qardaş türk xalqının
imperializmə və zorakılığa qarşı mübarizədə qalib gəlməsini
Güney Qafqaz xalqlarının arzulamalarının konfransda qeyd
edilməsini və möhkəmləndirilməsini” vacib saydı.
Mübahisə yaradan məsələlərdən biri müqavilənin vahid,
yoxsa hər bir respublika ilə ayrı-ayrılıqda bağlanması barədə
idi. Bu məsələdə Türkiyənin, Rusiyanın və Güney Qafqaz respublikalarının
mövqeləri toqquşurdu. Türk diplomatiyası hər
bir respublika ilə ayrıca müqavilə bağlamağı təklif etdi. Kazım
Qarabəkir Paşa türk diplomatiyasının mövqeyini belə dəlillərlə
əsaslandırdı: “Moskva sovet hökuməti Güney Qafqaz respublikalarını
müstəqil tanıdığını bildirir. Ona görə də biz onların hər
biri ilə müstəqil dövlətlər kimi ayrıca müqavilə bağlamaq istəyirik.
Bu barədə bizə Kamal Paşa göstəriş vermişdir”. Türk
diplomatiyasının bu mövqeyi Rusiya diplomatiyası tərəfindən
qəbul olunmadı. Rusiya üç respublika ilə birgə vahid müqavilə
bağlamağı təklif etdi. Tərəflərin mövqeyinin toqquşması mübahisələri
qızışdırdı. Kazım Qarabəkir Paşa öz hökuməti ilə məsləhətləşmənin
zəruri olduğunu bildirdi. Ankara ilə əlaqə saxladıqdan
sonra konfrans iştirakçılarına hökumətinin mövqeyini
bir daha bəyan etdi. “Müqavilə Güney Qafqaz respublikalarının
hər biri ilə ayrıca bağlanmalıdır”. O, bu mövqeyini 28 sentyabr