Müstəqillik dövründə Azərbaycan-Türkiyə əlaqələrinin kulturoloji ...

__________Milli Kitabxana__________
onlarla mehriban qonşuluq münasibətlərinin və işgüzar əlaqələrinin
qurulması üçün hüquqi-siyasi zəmin hazırladı; özünün
Güney Qafqaz respublikaları ilə olan sərhədlərinin təhlükəsizliyini
təmin etdi.
Konfransda vasitəçi rolunu oynayan rus diplomatiyası
üçün: öz siyasi məqsədlərinə çatmaqda rus diplomatiyası tanınmayan
bolşevik hökuməti üçün Türkiyədən yeni dəstək aldı;
Güney Qafqaz respublikalarını vahid dövlətdə birləşdirməkdən
ötrü ciddi addımlar atdı; Türkiyə ilə sərhədlərində təhlükəsizliyi
təmin etdi; Güney Qafqazda öz təsirini və hökmranlığını
möhkəmləndirdi; üç respublikanı Türkiyəyə qarşı qoymaq üçün
cəhdlər etdi (5, s. 142-143).
Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan diplomatiyası üçün:
bu respublikaların Türkiyə ilə ərazi məsələləri həll edildi; Türkiyə
ilə mehriban qonşuluq münasibətlərinin əsası qoyuldu;
müqavilə imzalanması zahirən üç respublikanın müstəqil xarici
siyasət yeritməsi kimi təbliğ edilsə də əslində konfransda üç
respublikanın göstəriş verəni konfransda mühüm rol oynayan
Rusiya idi.
Türkiyə Böyük Millət Məclisi 1922-ci il martın 17-də 172
səslə Kars müqaviləsini təsdiq etdi. 1922-ci il martın 3-də
Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin III sessiyasının
iclasında Kars müqaviləsi yekdilliklə təsdiq olundu. Martın 20-
də Ermənistan, iyunun 14-də isə Gürcüstan Mərkəzi İcraiyyə
Komitələri müqaviləni təsdiq etdilər. 1922-ci il sentyabrın 11-
də İrəvanda təsdiq fərmanları mübadilə edildi və Kars müqaviləsi
həmin gündən qüvvəyə mindi. Kars müqaviləsi imzalandıqdan
sonra, hələ təsdiq olunmasına qədər Güney Qafqaz –
Türkiyə konfransı keçirildi. Kars müqaviləsinin maddələrini
həyata keçirmək məsələlərinə həsr edilmiş bu konfrans 1922-ci
il fevralın 15-də Tiflisdə öz işinə başladı. Aprelin 15-dən iyulun
9-dək Rusiya və üç Güney Qafqaz respublikası ilə Türkiyə
arasında aşağıdakı konvensiyalar imzalandı: Konsul konvensiyası;
konsul konvensiyasına əlavə; hüquqi yardım haqqında
53