Actas da - Xunta de Galicia

Bieito Silva Valdivia
das linguas: do que se trata é de capacita-los alumnos e alumnas para producir e
interpretar textos escritos, orais e icónico-verbais adecuados a distintas situacións
e finalidades comunicativas, e para utiliza-los mecanismos de tipo lingüístico,
sociolingüístico e estratéxico que se conxugan en calquera interacción
lingüística contextualizada; é dicir, facelos competentes desde o punto de vista
comunicativo. E, desde esta perspectiva, é obvio que non hai un modelo de lingua
único e universal, senón un repertorio de realizacións diversas que os falantes
deben ser quen de coñecer e saber usar cando corresponda.
Esta variación na concepción teórica das linguas e o correspondente cambio
no enfoque do seu ensino e aprendizaxe prendeu primeiro na pedagoxía dos
idiomas estranxeiros e foise trasladando pouco a pouco ó ámbito das linguas
primeiras (e segundas, nas comunidades nas que hai dúas linguas de uso social).
Hoxe é, sen embargo, un principio teórico asumido de xeito bastante universal e
convertido en orientación didáctica oficial na Reforma educativa de 1990, aínda
que siga atopando resistencias importantes no exercicio profesional de moitos
docentes e non sexa doado materializalo en propostas prácticas de ensinoaprendizaxe
dentro da aula. Pero nin esas resistencias nin estas dificultades poden
ser utilizadas como argumento para volver a unha concepción lingüística e
didáctica fosilizada e allea á función sociocomunicativa que teñen os idiomas,
polo que parece procedente cuestionarse sobre a atención pedagóxica que se lle
debe outorgar ás variedades internas das linguas e cál ha de se-lo modelo de fala
no que se sitúe o profesor ou profesora dentro da aula.
Algunhas particularidades no caso de linguas minorizadas
Os principios xerais teñen, sen dúbida, unha validez universal; pero pode haber
circunstancias que recomenden interpretalos e aplicalos de xeito matizado.
Entre estas circunstancias, están as que se refiren ó grao de fixación normativa
dos idiomas, ó seu nivel de estandarización no uso colectivo, á autoidentificación
dos falantes como membros dunha comunidade lingüística ben definida, á
relación que teñen asumida con esa lingua para realiza-las súas interaccións
comunicativas, etc. É dicir, se se trata de linguas asentadas e normalizadas,
tanto desde a perspectiva estructural como da simbólica e da instrumental, ou
máis ben de códigos deficitarios nalgún deses eidos.
A subordinación histórica do idioma galego en relación co castelán provocou,
como sabemos, unha situación de dependencia a distintos niveis: na tardía e deficiente
implantación en certos usos sociais, no papel de interposición ou mediatización
que xogou ese segundo idioma no acceso dos galegofalantes a unha
lingua estranxeira, na deturpación do seu sistema léxico -e, máis recentemente,
tamén do fónico e do morfosintáctico- por mor da presión dos castelanismos, na
dispersión das variedades diatópicas, no desequilibrio entre o forte desenvolve-
— 234 —