Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

vis gevangen en gejaagd, en vruchten verzameld. Het was bijzonder dat een grafveld met
tweeënveertig personen is gevonden, van jong tot oud.
In de periode van deze eerste kustbewoners (tussen 3.800 en 3.500 voor Chr.) werd voor de
toenmalige kust als een soort zandbank de basis voor de volgende strandwal gevormd. Dat werd de
strandwal van Wateringen-Rijswijk-Voorvurg-Voorschoten waarop Voorburg-Leidschendam en de
Romeinse nederzetting ligt. Waar voorheen werd gesproken van de Oude Duinen, geldt voor deze
strandwal tegenwoordig de aanduiding Laag van Voorburg. De zandondergrond in het zuiden staat
bekend als Laag van Wormer. 635
De Voorburgse strandwal bestaat uit geelgrijs schoon zand, was gemiddelde een halve kilometer
breed en werd vanaf 3.500 voor Chr. ook bewoond. Via een lagere zandvlakte was deze verbonden
met de oudere strandwal bij Ypenburg. De bewoning is in de prehistorie onderbroken. Rond 3.200
voor Chr. werd het gebied te drassig en werd deze strandwal en die oostelijker bij Ypenburg weer
verlaten. Er vormde zich ter hoogte van de strandvlakte en oudste strandwal een moeras dat later
overging in de veenlaag die bij Ypenburg het leven als een soort tijdscapsule zou vastleggen. In
Ypenburg was zichtbaar hoe zich daar tussen ongeveer 3.000 en 2.600 voor Chr. een moerasbos
bevond waarvan delen in het veen zijn teruggevonden met onder meer wilgen, elzen, berken en eiken.
Dat werd later de basis van het hoogveengebied direct ten oosten van Romeins Voorburg. Dit
zogeheten Hollandveen bereikte ook de flanken van de Voorburgse strandwal. Een door het AAC in
de latere insula IX gevonden veenpakket kon worden gedateerd: de oudste lagen aan de onderkant
dateerden uit circa 3100-2900 voor Chr. en de jongste top uit 900 tot 700 voor Chr. 636
Op de Voorburgse strandwal komen uit deze fase op sommige plaatsen nog lagen donkerbruin
hoogveen voor, hier en daar met ingestoven zandlaagjes en soms ook uit elkaar gespoeld
(‘verslagen’) door opkomend water. De aanwezigheid van veen beperkt zich niet tot de flanken en
komt ook hoger op de strandwal voor in plaatselijke laagtes. Zo is bijvoorbeeld in 1988 in de opnieuw
opgegraven Romeinse waterput in het centrum van de Romeinse stad, op circa 1,3 meter beneden
NAP veen aangetroffen. Verder bleek zich hier in de gehele opgravingsput onder het zand een
veenlaag te bevinden. 637 En in 1992 kwam veen tevoorschijn bij de noordoosthoek van de stad. 638 In
2002 werd in een nabij gelegen rioolsleuf zichtbaar dat zich hier tussen 0,55 en 1 meter beneden NAP
in een natuurlijke laagte in de strandwal veen had gevormd dat tot maximaal 0,44 meter dikte bewaard
was gebleven. 639 Ook bij de boringen van de Grontmij in 2007 kwam onder de ongeroerde Romeinse
laag en het duinzand een pakket veen tevoorschijn. Dat veen lag op de top van de strandwal met
soms nog een laag duinzand tussen die top en het veen. 640
Het deel van de strandwal op en rond het latere Romeinse terrein is in de prehistorie nog
verschillende malen bewoond geweest. Zo zijn er ook op het terrein van Romeins Voorburg restanten
gevonden van de Vlaardinger-cultuur die hier tot circa 2500 voor Chr. sporen achterliet. In de bodem
van de latere Romeinse insteekhaven is bijvoorbeeld op ongeveer 3 meter beneden NAP een tot
maximaal een halve meter diepe kuil uit deze periode opgegraven met daarin onder andere
botmateriaal en houtmateriaal, waaronder bewerkt hout. 641 Verder zijn vlakbij het door Reuvens
opgegraven Romeinse badhuis in 1988 in de grote waterput op ruim twee meter diepte sporen van
bewoning in de tijd van de Vlaardinger-cultuur aangetroffen uit circa 3500 – 2500 voor Chr. Ook zijn
van het terrein bewoningsporen bekend uit de Bronstijd (circa 2000 – 800 voor Chr.), waaronder een
omstreeks 1987 op het terrein van de volkstuinen gevonden speerpunt. Later was er bewoning in de
IJzertijd (circa 800 voor Chr. tot het begin van de Romeinse tijd). Zo vond Holwerda bij zijn onderzoek
in 1910 een randfragment uit de late ijzertijd met vingertopindrukken. Het onderzoek van BAAC
leverde een paar scherven uit de IJzertijd op. 642 En bij de opgraving van het AAC zijn akkersporen uit
de periode 1200-250 voor Chr. opgegraven. 643 Daarbij is wat hoger op de strandwal een enkele
decimeters dikke akkerlaag achtergelaten. 644 Bij de boringen bij het ziekenhuis in 2007 bleek de
bewoningslaag deels direct op het veen te liggen, of op duinzand dat op het veen lag. 645
In de loop van de prehistorie hadden zich nog twee strandwallen aan de kant van de Noordzee
ontwikkeld en was daardoor die van Leidschendam-Voorburg verder landinwaarts komen te liggen. De
enige invloed van zee kon nu nog via de Maas het gebied bereiken. De monding van de Maas vormde
635
Jansen 2008,12-13; Nieuwe geologische kaart van Den Haag en Rijswijk.
636
Driessen, Van der Heiden en Stoffels 2009,133 noot 1 (werkput 3); Van der Heiden 2010,116.
637
Bespreking opbouw bodem in De Jager 2006; Hallewas 1989a,336 (waterput); dagrapport opgraving ROB.
638
Profiel westwand Hessing 1992, 31 augustus 1992.
639
Koot 2005,19 en 27 (werkput 1, profiel 1); hier vlakbij ook aangetroffen door de ROB in 1992.
640
Jansen 2008,12-13, 24, 30 en 32.
641
Van der Heiden 2010,115-118, afb. 2.
642
Bink en Franzen 2009,409.
643
Overzicht in Raemaekers 2006 en Van Heeringen 2006; Koot 2009,36 over akker.
644
Sporen daarvan in werkput 3; Van Dinter 2009a,27 tabel 3.4 profielbak 6495: van 0,66 tot 0,9 meter beneden NAP.
645 Jansen 2008,24,29 en 31-32.
101