Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

Holwerda, later zelf directeur van het Rijksmuseum van Oudheden, beschouwde Voorburg-
Arentsburg als een plaats waar belangrijke ontdekkingen vielen te doen omtrent het Romeinse
verleden van Nederland. Hij wist dat een nabijgelegen landgoed werd opgesierd met een marmeren
borstbeeld van niemand minder dan keizer Hadrianus, een beeld dat overigens post-Romeins zou
blijken te zijn. 483 De buste prikkelde zijn fantasie, temeer omdat in het verleden ook al resten van grote
bronzen beelden waren gevonden. De Voorburgse bodem leek rijk aan Romeinse sculpturen, wat in
Nederland alleen bij zeer gewichtige Romeinse nederzettingen het geval kon zijn. Holwerda dacht aan
de marmeren vrouwenarm uit Reuvens opgraving en de in 1771 ontdekte hand van een meer dan
levensgroot bronzen beeld (afb. 1.5, 15.1 en 15.2). Verder was er een door Reuvens opgegraven
grote teen van een bijna even groot bronzen beeld. Ze waren alle vrij dicht bij elkaar gevonden.
Verder had Heda in het begin van de 16e eeuw al een voet van een standbeeld vermeld. Het riep bij
Holwerda het visioen op van een rijk versierd plein, omringd met belangrijke stenen gebouwen. 484
Holwerda’s oog viel op “het groote hoog gelegen weiland, westelijk van de buitenplaats
Arentsburgh”, lange tijd bekend als “de Hoge Weide”. Reuvens had er in het begin van de 19e eeuw al
op gewezen dat de Romeinse restanten zich zeker tot dit terrein uitstrekten. Omdat het in de tijd van
Holwerda nog grotendeels uit weiland bestond, was het uitstekend geschikt voor onderzoek. Een klein
proefonderzoek in 1908 bevestigde de aanwezigheid van Romeinse restanten. Holwerda achtte een
uitgebreid onderzoek noodzakelijk, mede omdat hij vreesde dat het terrein met de uitbreiding van Den
Haag bebouwd zou raken, een zorg die terecht zou blijken. 485
Holwerda schatte in dat een opgravingscampagne van zo’n vijf jaar nodig was, een kostbare
aangelegenheid. Zo moest jaarlijks voor duizend gulden het betreffende weiland gehuurd worden van
de eigenaar Hogendoorn. Dat was destijds een half jaarsalaris van een museumconservator. 486 De
overheid en het Rijksmuseum van Oudheden beschikten zelf over onvoldoende financiële middelen
voor een dergelijk grootschalig onderzoek. Daarom moest Holwerda een beroep doen op zijn brede
sociale netwerk. Om de benodigde sponsorgelden te werven, werd op 12 december 1908 de
‘Vereeniging Arentsburgh’ opgericht waarna op 27 maart 1909 de statuten werden goedgekeurd. 487
Holwerda wist een verenigingsbestuur samen te stellen met invloedrijke lieden, waaronder een lid van
de Tweede Kamer, een raadsheer van de Hoge Raad, twee topambtenaren en een naaste
medewerker van de koningin. Hare majesteit Wilhelmina, voor wie Holwerda op de Kroondomeinen de
grafheuvels had onderzocht, werd beschermvrouwe. Met een dergelijk bestuur lukte het ruim zestig
instellingen en personen als sponsor te werven, voldoende om de jaarlijkse kosten van bijna
vijfduizend gulden op te brengen. Bijzonder was dat de hoogbejaarde dochter van Reuvens, die was
opgegroeid tussen de Romeinse ruïnes, ook een bijdrage leverde. Holwerda beleefde het volgende
jaar (1910) een bijzonder moment “toen ik zijn dochter over het haar van voor tachtig jaren bekende
opgravingsterrein mocht rondgeleiden”. 488 Holwerda deed gedurende de gehele opgraving het nodige
aan public relations, wetende dat promotiegelden nodig bleven. In navolging van Reuvens gaf hij
rondleidingen aan onder meer “Z.K.H. de Prins der Nederlanden” (Hendrik). Bij een bezoek van de
prins op 8 juni 1915 gaf deze overigens aan het opgegraven bronzen beeldje van een hert te willen
hebben. Het ging blijkens een foto in het verslag over 1915 om een van de topstukken van dit laatste
opgravingsjaar, en het werd niet afgestaan. 489 Naast incidentele rondleidingen was de opgraving op
alle werkdagen (ook zaterdag) voor bezitters van een toegangskaart toegankelijk “tusschen 3 en 6 uur
in de namiddag”. 490 Ook gaf Holwerda presentaties “met lichtbeelden” aan onder meer leden van de
Anthropologische Vereeniging en wist herhaaldelijk de krant te halen. 491
Enkele jaren voor de opgraving, in een artikel in Elzeviers Maandschrift van juli 1907, had
Holwerda gesteld dat Reuvens de resten van een grote villa of zelfs paleis gevonden had, en een
koophal die mogelijk het forum van Forum Hadriani zou zijn. 492 Gezien de vondst van een stenen
verdedigingsmuur dacht hij in eerste instantie dat de bebouwing naast een fort lag. Dat was de situatie
483
Pleyte 1901,80-81 met foto; Holwerda 1909c.
484
Holwerda 1909d,70.
485
Holwerda 1909d,70; Holwerda 1911,12 en afb. 29, 1912,7. Op zijn foto’s is het weiland zichtbaar.
486
Bijvoorbeeld salaris Van Giffen: Waterbolk 1976.
487
Documentatie bewaard in archief Vereniging Arentsburg, in Nationaal Archief Den Haag.
488
Holwerda en Evelein 1911,6 (Mej. M.L. Reuvens en R. Reuvens beide donateurs) en 11-12; Holwerda 1923 (voorwoord).
Bezoekster was Maria Everdina Reuvens (1823 – 1914) of Margaretha Lucretia Reuvens (1827 – 1916) die dus beide in 1910
in de tachtig waren (Brongers 2002,140); VORGK 39 (1916),61.
489
Dagboek opgraving 1915 in archief Vereniging Arentsburg, in Nationaal Archief Den Haag (3.22.12 nr.5).; Holwerda 1916
afb. 13 (het beeldje werd niet weggegeven).
490
Zie bijvoorbeeld de uitnodiging tot een rondleiding door J.P. Koolemans Beijnen, secretaris van de Vereniging Arentsburg, in
het Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1915,6.
491 e
Buijtendorp 2006 ,235 (toegangskaart museum Swaensteyn); Holwerda 1916,7-8; NRC 28 mei 1910 en 5 maart 1914 (uit
rode map uit het geveilde achief van Van Giffen, nu bezit van G. M. Duijvestein te Voorburg).
492
Holwerda 1907a,21 en 24 (forum).
80