Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

fragmenten van een speer of pilum. 1164 Overigens merkt Nicolay op dat wapens ook in burgerlijke
context kunnen voorkomen, bijvoorbeeld als hulpmiddel bij de jacht of zelfverdediging. Zo zijn in de
stad Noviomagus bij Nijmegen in burgerlijke context volop wapens gevonden. 1165 De vondst van
wapens vormt dus geen bewijs voor militaire aanwezigheid.
Maar Haalebos merkt op dat de stempels van het Tiende Legioen met name voorkomen in de
regio rond Nijmegen, en daarbuiten vooral in castella en wachtposten. 1166 Ook dat kan in Voorburg
dus duiden op militaire aanwezigheid. Een mogelijke wachtpost bij Voorburg kan gezien de locatie dan
als bescherming langs een dwarsweg naar de haven hebben gelegen. Daarnaast is het denkbaar dat
de wachtpost bescherming bood aan opslagplaatsen en bijvoorbeeld een kruispunt van twee wegen.
Ook in Valkenburg is bij de burgerlijke nederzetting kort na de Bataafse opstand een wachtpost
opgericht. 1167 Het is goed mogelijk dat Voorburg al vrij vroeg een lokaal verzamelpunt was van
goederen die bijvoorbeeld als belastinginning werden ingezameld. Het is in ieder geval opvallend dat
Reuvens wederom in de buurt van het latere badhuis een grote hoeveelheid fragmenten van
voorraadvaten (dolia) opgroef. 1168 Volgens Holwerda dateren veel door hem en Reuvens in Voorburg
opgegraven dolia uit de 1e eeuw of iets later. Dolia werden vooral gebruikt voor opslag omdat hun
vorm ze voor transport minder geschikt maakte. 1169 Ook hier geldt dat eventueel bijbehorende
voorraadschuren van een centraal depot waarschijnlijk van hout waren en door Reuvens - als ze er al
waren - niet herkend konden worden.
Overigens vormen militaire dakpanstempels geen bewijs voor aanwezigheid van het leger.
Militaire stempels hebben in burgerlijke nederzettingen regelmatig met openbare gebouwen te
maken. 1170 In de fase kort na de Bataafse opstand valt daarom ook aan een gebouw met publieke of
religieuze functie te denken. Indien de autoriteiten het wenselijk vonden, konden ze het leger
stimuleren daarvoor bouwmateriaal te leveren, waaronder dakpannen. Haalebos geeft op basis van
het verspreidingspatroon van baksteenstempels aan dat het Tiende Legioen hielp bij de opbouw van
de civitashoofdstad in Nijmegen, en ook in Voorburg zo’n rol gespeeld kan hebben. 1171
Dat in de buurt van het latere badhuis in de tijd van de voorganger van Forum Hadriani een
bijzonder stenen gebouw stond, blijkt mogelijk uit een vondst die in 1985 is gedaan. Even ten oosten
van de Arentsburghlaan kwam bij de aanleg van een gasleidingsleuf langs het tracé van de
vermoedelijke weg naar de haven, een grote partij architectuurfragmenten tevoorschijn. Daaronder
bevond zich een stuk dat op stilistische gronden uit de periode 60 tot 120 na Chr. lijkt te dateren. 1172
Gedeponeerd in een post-Romeinse sloot, gaat het om versleept materiaal. Daarbij valt volgens een
onderzoek van De Jonge te denken aan grond uit de vijver in het park die in 1911 en 1912 is
aangelegd, bij welke gelegenheid de vulling ook deels in een sloot langs de rand van het trapveldje is
gedeponeerd. Het materiaal komt dan uit het zuiden van de latere insula VII of het noorden van insula
VIII. 1173 Hier in de buurt bevond zich ook de concentratie van stempels van het Tiende Legioen die
dan (deels) te maken zouden kunnen hebben met het - hier vermoede - in duurzaam materiaal
opgetrokken gebouw. Helaas leveren genoemde vondsten geen exacte datering op. Hergebruik van
het stempel van het Zestiende legioen valt vooral direct na de Bataafse opstand te verwachten. De
datering van de baksteenstempels van het Tiende Legioen is met 70 tot 104 na Chr. echter veel
ruimer. Het architectuurfragment uit 60 tot 120 na Chr. zou zelfs nog met een Trajaanse impuls te
maken kunnen hebben, terwijl een verband met de stichting van Forum Hadriani ook niet volledig
uitgesloten is.
Zuidelijker langs de vermoedelijke weg naar het Kanaal van Corbulo bevond zich aan de monding
van de in 2007-2008 opgegraven natuurlijke geul mogelijk al een haven (afb. 3.3). Het is verder goed
denkbaar dat aan het noordelijke uiteinde van deze natuurlijke geul een marktplein is aangelegd. Op
die manier kon de markt gemakkelijk via het water beleverd worden. Verder zijn er aanwijzingen dat
zich op deze plek, de latere insula XII, in latere tijd ook het forum bevond, waarover meer aan het eind
van hoofdstuk 5. Ook is het denkbaar dat zich aan de andere zijde van de weg naar het Kanaal van
Corbulo in de latere insula IX een tempelcomplex bevond. Reuvens vond daar namelijk tempelachtige
1164
Reuvens 1827,3; 1828,3 en 1829a,2; Holwerda 1911,50; Holwerda 1912,29; Holwerda 1923,149; Vergelijk Bogaers
1971,134.
1165
Nicolay 2005,135-137, 215, 218 en 235 e.v.
1166
Haalebos 2001,473-475 en Abb. 5.
1167
Bult en Hallewas 1990,24; Van Dierendonck e.a. 1993,34 en fig. 18.
1168
Reuvens Dagboek I,265 en symbool op grote kaart archief RMO: RA 30 c 1.
1169
Holwerda 1923,131 nr. 337-344 (89 stuks); Bosman 1997,195.
1170
Van Es 1981,244.
1171
Haalebos 2001,475 en Abb. 5.
1172
Horssen 1999, 17 e.v; Buijtendorp 1989b,24; Buijtendorp 2011 (in voorbereiding).
1173 e
Van Horssen 1999, 8-9 merkt op dat een deel gebruikt is om in de 17 eeuw een sloot langs de Arentsburghlaan te dempen,
maar suggereert op basis van het gewicht dat ze wellicht niet over al te grote afstand zijn versleept; Zie De Jonge 2004,6 over
stortmateriaal uit de vijver.
168