Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

dat de spelen naar hem ‘Adrianeia’ werden genoemd en periodiek werden herhaald. Hadrianus begaf
zich graag onder de mensen. In Ephese zongen de inwoners een speciale hymne voor hem. In
Alexandrië discussieerde hij met studenten. Ook luisterde hij naar de dichter Pancrates die uit eigen
werk voordroeg, wat werd beloond met een keizerlijke subsidie.
Hadrianus hield soms zelf toespraken, waarvan een voorbeeld uit het Noord-Afrikaanse
Lambaesis bewaard is gebleven. Benaderbaarheid of minzaamheid (civilitas) werd in die tijd als een
belangrijke keizerlijke deugd gezien, en Hadrianus begreep dat goed. 1368 Bij een van zijn bezoeken
probeerde een vrouw uit de menigte zijn aandacht te vragen, maar Hadrianus zei geen tijd voor haar
te hebben. “Dan ben je ook geen keizer” was haar antwoord, waarop ze alsnog werd aangehoord, zo
wil het verhaal. 1369 Tijdens zijn reis naar Germanië, en dus mogelijk ook in Voorburg, at Hadrianus
volgens de keizersbiografie regelmatig “in de open lucht” een eenvoudige maaltijd “die bestond uit
spek, kaas en eiersaus”. Hadrianus droeg op deze reis ook bewust niet te opzichtige kleding: “Vaak
deed hij de gewoonste kleren aan, droeg hij een gordel zonder goudbeslag, maakte zijn mantel dicht
met een speld zonder edelstenen, en duldde ternauwernood het ivoren gevest van zijn zwaard” aldus
de keizersbiografie. 1370
Blijkens bewaard gebleven documenten kregen steden vooraf de opdracht het bezoek goed voor
te bereiden door bijvoorbeeld de wegen in goede staat te brengen, een opdracht die het Voorburgse
bestuur ook bereikt zal hebben. Voor de bevoorrading van het gevolg van duizenden mensen werd
ook om logistieke redenen een sterk beroep gedaan op de ontvangende partij. Wel werd voor een
deel van de goederen zoals voedsel en transportmiddelen betaald. En Hadrianus hield rekening met
het plaatselijke draagvermogen. Zo stationeerde hij tijdens een winterverblijf van een van zijn reizen
de bereden lijfwacht bewust op enige afstand om de lasten van de voedselvoorziening te spreiden. En
tijdens een van zijn andere bezoeken schonk hij graan aan Athene. Met het Zesde Legioen in zijn
gevolg, is het goed denkbaar dat hij het Cananefaatse gebied ook op die wijze heeft ontlast. Een
legioen plus de duizenden mensen van het keizerlijk gevolg telde immers al bijna evenveel mensen
als er in die tijd mensen op het Cananefaatse platteland woonden. 1371
Met voldoende compensatie kon een keizersbezoek zeer profijtelijk zijn, zeker voor de plaatselijke
elite, een groep die Hadrianus graag aan zich bond. Het viel Halfmann op dat in de voorbereiding op
een bezoek het vooral leden van de top-elite waren die erin slaagden op het juiste moment als
magistraat een plek in het stadsbestuur te veroveren, ook als bijvoorbeeld hun hoge leeftijd dat niet
aannemelijk maakte. In het Romeinse kiessysteem kon dat flink wat sponsorgelden vereisen, maar dat
hadden ze er graag voorover. Zeker in een uithoek als het Cananefaatse gebied was er geen hoger
prestige denkbaar dan een persoonlijk contact met de keizer. 1372
Het is een integrerende gedachte dat Hadrianus mogelijk persoonlijk betrokken was bij het
basisontwerp van ‘zijn’ stad. Volgens de keizersbiografie had Hadrianus een grote bouwkundige
belangstelling en zocht hij tijdens zijn rondreis door Germanië bijvoorbeeld ”zelf de plaatsen voor het
bouwen van kampen uit”. 1373 Het is dus goed denkbaar dat hij zich persoonlijk heeft bemoeid met de
stichting van het naar hem te vernoemen Forum Hadriani. Daarbij waren voorafgaand aan zijn komst
mogelijk al de nodige voorbereidingen getroffen.
Het uitzetten van een nieuwe stadsplattegrond werd omgeven met ceremoniële handelingen. Het
is denkbaar dat Hadrianus persoonlijk voorzitter was van het stichtingscomité. Zo toont een munt van
Hadrianus hoe deze als stedenstichter bij Aelia Capitolina (Jeruzalem) persoonlijk achter de
ceremoniële ploeg loopt met als bijschrift “de stichting van Colonia Aelia Capitolina”. 1374 De
oprichtingsceremonie ging terug op de Etrusken en is door verschillende antieke auteurs
overgeleverd. Een ziener bestudeerde de ingewanden van een wild dier en de vlucht van de vogels
om te kijken of de goden wel toestemming verleenden. Over de geselecteerde plaats was vooraf goed
nagedacht. Vitruvius adviseert bij die selectie zorg te dragen voor een “ruime toegang tot middelen om
in het onderhoud van de inwoners te voorzien”. Dat betekent volgens hem “de aanwezigheid van
goede wegen en mogelijkheden van watertransport om de goederen aan te kunnen voeren”. 1375
Voorburg voldeed aan die criteria aangezien het was gelegen halverwege het Kanaal van Corbulo en
de daaraan parallel lopende hoofdweg over de strandwal.
1368
Boatwright 2000,161; Vergelijk Halfmann 1986,117.
1369
Halfmann 1986,112, 118-120; Dio Cassius, Historia Romana 69,6,3 en 69,10,1; Spartianus, Historia Augusta, Vita Hadriani
19,2 en 22,11.
1370
Spartianus, Historia Augusta, Vita Hadriani 10; Vertaald in Lendering 2000,147-148.
1371
Schatting aantal plattelanders in hoofdstuk 18.
1372
Halfmann 1986,70,84, 117 en 136-139; Dio Cassius, Historia Romana 69,16,2 (Athene).
1373
Spartianus, Historia Augusta, Vita Hadriani 10; Vertaald in Lendering 2000,147-148.
1374
Boatwright 2000,177, 199-200 en fig. 18: COL[ONIA] AEL[IA] KAPIT[OLINA] COND[ITA]
1375 Vitruvius, De Architectura I.5.1.
192