Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

sloot. 1541 De palen hebben dezelfde puntige vorm als bij de decumanus maximus (afb. 5.21). 1542 Maar
dat geldt ook deels voor de palen die in 1988 rond de stenen kelder zijn opgegraven en zeker niet van
een weg waren. 1543 Tegen de interpretatie als houten fundament van de hoofdweg pleit dat deze dan
vlak langs de gevel van het badhuis zou lopen zonder ruimte voor een stoep en/of porticus. Dat lijkt
alleen een mogelijkheid indien de oostelijke gevel oorspronkelijk nog verder naar het westen lag, maar
daarvan is niets bekend. Het is daarom goed mogelijk dat van de twee hoofdwegen aanvankelijk
alleen de decumanus maximus was voorzien van een fundament met houten palen, en de cardo
maximus pas zo werd uitgevoerd na het opschuiven. In hoofdstuk 7 wordt aangegeven dat de cardo
maximus waarschijnlijk is opgeschoven tijdens een stadsuitbreiding naar het oosten, misschien aan
het eind van de 2 e eeuw of waarschijnlijker pas in het begin van de 3 e eeuw.
De door de landmeters gekozen ligging van de hoofdwegen was logisch. De cardo maximus was
gericht op de in 2007-2008 opgegraven brede geul waar deze aan de westkant vlak langs liep. 1544 De
loodrecht op de cardo maximus gelegen decumanus maximus was ten opzichte van de hoofdweg van
de Domitiaanse nederzetting richting het Kanaal van Corbulo opgeschoven. Dat was een zeer
praktische oplossing. In de tijd van de Domitiaanse nederzetting concentreerde de bewoning zich
waarschijnlijk langs de weg over de strandwal waar tot nu toe de meeste sporen uit die tijd zijn
opgegraven. Dat dit in de tijd van Forum Hadriani nog steeds een belangrijke doorvoerader was blijkt
uit de opvallend grote breedte van ongeveer 85 voet tussen de gevels. Een vergelijkbare breedte werd
in het Wilde Westen aangehouden voor de doorgaande weg van spoorwegsteden. 1545 In bijvoorbeeld
Xanten had alleen de hoofdweg een vergelijkbare breedte. 1546
Mogelijk werd in Voorburg bewust ruimte vrijgehouden voor de onverharde zijkanten zoals die
buiten de nederzetting ook aanwezig kunnen zijn geweest langs de weg over de strandwal. Ten
noorden van de stad bood de strandwal weliswaar voldoende ruimte voor een omleiding van de weg,
maar zo’n omleiding van het doorgaande verkeer buiten de stad was in de Romeinse tijd niet
gebruikelijk (afb. 5.13). Het ziet er dan ook naar uit dat voor het doorgaande verkeer de oude route is
gehandhaafd dwars door de stad, inclusief de ruimte voor onverharde zijbanen langs de weg. 1547 De
breedte van totaal 25 meter is vergelijkbaar met de eerder genoemde doorgaande weg bij Maastricht
die tot 22,5 meter breed was. Ook in Xanten had een aantal wegen tussen de gevels een breedte van
23 meter. 1548 Het aardige is dat bij Nijmegen een met Voorburg vergelijkbare situatie bestaan lijkt te
hebben (afb. 5.14). Daar komt een belangrijke weg vanuit het oosten de stad binnen op een plek die
vergelijkbaar is met die bij Voorburg, namelijk op vrij grote afstand van het water. Het ziet er naar uit
dat in Nijmegen delen van de oude nederzetting zijn opgegeven en de stad in de richting van de Waal
is opgeschoven. Ook in Tongeren is er een vergelijkbare zijwaartse ligging van de doorgaande
weg. 1549 Die mogelijke verschuiving is een voor toekomstig onderzoek interessant gegeven omdat het
in Voorburg kan betekenen dat zich ook ten noorden van de latere stadsgrens nog resten van de
Domitiaanse nederzetting bevinden.
Dat de weg over de strandwal binnen de stadsmuur zo breed bleef, had mogelijk ook een
economische reden. Veeteelt was een belangrijke activiteit in de omgeving van Forum Hadriani en zal
een grote rol hebben gespeeld in de verkoop op de Voorburgse marktdagen. Mogelijk diende de
brede weg als aanvoerroute voor het vee. De kuddedrijvers hadden voldoende ruimte nodig en de
stadsplanners wilden mogelijk voor de inwoners overlast voorkomen. Dat zou kunnen verklaren dat de
cardo maximus tussen de zeer brede decumanus 1 en het centrum van de stad in het begin van de 3 e
eeuw verbreed lijkt te zijn. Misschien was er eerst een veemarkt aan de rand van de stad langs de
weg over de strandwal, bijvoorbeeld op een oude plek uit de tijd van de Domitiaanse nederzetting.
Mogelijk is de veemarkt in de loop van de 2e eeuw meer naar het centrum opgeschoven, en is daarbij
de wegbreedte van de cardo aangepast om kuddes vee goede doorgang naar het centrum te verlenen
(afb. 5.15). Langs het badhuis in insula VII had de weg na de aanpassing vermoedelijk een breedte
van 110 voet. Daarna versmalt deze ter hoogte van de met woonhuizen bebouwde insula VIII tot de in
Voorburg gebruikelijke 65 voet. Zodoende was er een goed begaanbare aanvoerroute naar het forum.
Daarmee werd tevens extra ruimte geschapen voor de ingang van het badhuis, een centraal gebouw
1541
De eerste rij bestaat uit Sspoor 41, 42, 43 en in het verlengde mischien spoor 47; de tweede drie meter noordelijker gelegen
rij bestaat uit spoor 40, 44 en 45.
1542 e e
Goed zichtbaar bij de coupes van spoor 41, 42 en 43 (1 rij) en spoor 40, 44 en 45 (2 rij).
1543
Opgravingsput 2 vlak 2/3 spoor 51-52, 65 en 67-69.
1544
Buijtendorp 2008a,211 afb. 2.
1545
Kostof 1991,140.
1546
Tussen de gevels 32 meter: Grote 1995,358-359.
1547
Van Tilburg 2002,196.
1548
Grote 1995,359.
1549 e
Enckervort en Thijssen 2005a,105 over 1 eeuwse sporen ten zuiden van de latere stadsgrens in Nijmegen; Over Tongeren:
Van Vinckenroye 1985,81 afb. 44; Precht 2008a,195, 204 en fig. 118.
219