Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

de lijn van de drie putten staat. Dat is voor de opgravers reden om aan te nemen dat ook deze put
tegelijk met de anderen is geconstrueerd, wat de periode verder zou afbakenen tot 203-210 na Chr.
Het is echter de vraag of de betreffende putten inderdaad tegelijk zijn aangelegd. De
denkbeeldige lijn waarlangs de meeste waterputten liggen, heeft dezelfde richting als de oriëntatie van
de percelen zoals die al vanaf 180/85 bestaan lijkt te hebben. De constructie uit 186-210 bestaat uit
een vierkante houten bekisting en lijkt meer op een rechthoekige houten bergplek zoals die ook
waarschijnlijk elders in Voorburg voorkwamen. De drie resterende waterputten van de rij hebben een
onderlinge afstand van steeds circa zes meter. Dat kan betekenen dat net als in insula II sprake is van
ongeveer twintig voet (zes meter) brede achtererven met elk een waterput. De opgravers geven zelf
aan dat de hoger gelegen sporen uit de 3 e eeuw slecht bewaard zijn gebleven zodat het goed
denkbaar is dat de ondiep gefundeerde erfscheidingen uit deze fase niet bewaard zijn gebleven. Het
enige wat dan nog resteert zijn dieper in de grond stekende waterputten en afvalkuilen. Daarbij is het
goed mogelijk dat de putten in verschillende perioden zijn ontstaan. Van de waterputten die op een rij
liggen, is de meest westelijke put (nr. 13) gezien de vondsten in de vulling mogelijk al rond 175 in
gebruik genomen, en tussen 198 en 223 van de bewaard gebleven houten bekisting voorzien. De
volgende waterput (nr. 12) circa zes meter oostelijker bevat schervenmateriaal vanaf het midden van
de 3 e eeuw. Sporen van herstelwerkzaamheden kunnen betekenen dat er al eerder een put lag, maar
daarvan is de datering onbekend. Wederom zo’n zes meter oostelijker ligt een put (nr. 11) waarvan
het hout na 163 na Chr. dateert en de putvulling op een gebruik vanaf circa 175 na Chr. duidt. Tussen
laatst genoemde twee putten in ligt de rechthoekige constructie (nr. 16) waarvan het hout is gekapt
tussen 186 en 210. Circa twaalf meter (40 voet) oostelijk ligt op dezelfde lijn nog een waterput (nr. 10)
die blijkens de scherven pas vanaf 225 is gebruikt. Zo’n vijf tot zes meter noordelijker liggen nog twee
waterputten. Mogelijk lagen deze aan de andere kant van een erfschutting die net als in onder meer
insula II en III de insula X de grond in een noordelijk en zuidelijk stuk verdeeld kan hebben. De
westelijke van de twee putten (nr. 14) is blijkens het hout na 203 na Chr. aangelegd terwijl de vulling
dateert uit de periode vanaf 225 voor Chr. De oostelijk hiervan gelegen put (nr. 15) is pas na afloop
van de opgraving door een kraanmachinist ontdekt en lijkt vanaf het eind van de 2 e eeuw gebruikt te
zijn. Al met al zijn de aanwijzingen voor een gelijktijdige aanleg beperkt.
Andere dendrochronologische dateringen komen van het houtwerk uit de insteekhaven. Maar
tussen de eerste tien gepubliceerde houtmonsters zijn nog maar twee dateringen uit het begin van de
3 e eeuw bekend. Het gaat om twee palen uit 206 - 218 en 204-232 na Chr. uit respectievelijk de
westelijke en oostelijke oeverconstructie. Daarbij lijkt het hout van de tussen 204 en 232 na Chr.
gedateerde paal afkomstig uit dezelfde partij hout die ook is gebruikt bij de grote waterput die in 1988
opnieuw is opgegraven en dateert uit 215 – 231 na Chr. 2004 Dat betekent dat van de twee 3 e eeuwse
palen uit de haven alleen eerst genoemde paal uit de periode 205-210 kan dateren. Al met al is een
belangrijke impuls en stadsuitbreiding in de periode 205-210 mogelijk, maar zeker niet bewezen.
Caracalla (211 – 217 na Chr.)
De aanwijzingen voor een impuls onder Caracalla in Voorburg nemen snel toe. Dat is een belangrijk
inzicht omdat er steeds meer aanwijzingen zijn dat Voorburg daarin niet alleen stond. De activiteiten
van Caracalla in de regio zijn mogelijk zwaar onderschat. Caracalla stond wat betreft
stimuleringspolitiek vooral bekend om zijn algehele verlening van het burgerrecht in 212 na Chr.
(Constitutio Antoniniana). Maar hij lijkt in deze periode meer gedaan te hebben. Dat is interessant
omdat Caracalla in deze periode in het noorden verbleef en veel aandacht had voor de Romeinse
limes.
Caracalla verbleef met zijn broer Geta en vader in de jaren 208-211 na Chr. in Groot-Britannië
waar Septimius Severus op 4 februari 211 na Chr. in York overleed. Beide broers keerden terug naar
Rome. Ook hier is het mogelijk dat ze via de Rijn zijn teruggekeerd aangezien hun vader op zijn
sterfbed had meegegeven dat de steun van het leger voorop stond. Het via de Rijn naar Rome reizen
was een efficiënte manier om een belangrijk deel van het leger aan zich te binden. Uit onder meer
Keulen en Bonn zijn uit 211 na Chr. in ieder geval expliciete steunbetuigingen aan de nieuwe heersers
bekend, waaronder een groot monument in Bonn met een inscriptie waarin de namen van alle zestig
centurio’s van het daar gelegerde Eerste Legioen werden genoemd. 2005 Kort erop bracht Caracalla in
Rome zijn broer om het leven en werd eind 211 of begin 212 na Chr. alleenheerser. Caracalla trok kort
daarop naar het noorden om tegen de Germaanse stammen te vechten. Doorgaans wordt
aangenomen dat hij in de lente van 213 na Chr. in de omgeving van Mainz arriveerde om daar in de
zomer strijd te leveren met wat in de bronnen voor het eerst de Alemannen worden genoemd. Maar
2004 Van Helmond 2008,18, 22, 29, 33 en tabel 11: VFH00010 en VFH00440.
2005 Eck 1985; Wolff 2000,41 en Eck 2004,542-543.
284