Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

Wellicht lag net als bij de via Mansuerisca op de houten onderbouw een laag stenen waarvan
tijdens het verval delen in de afvoergreppel zijn gezakt. Holwerda trof namelijk in “het bovenste
gedeelte” van deze greppel een groot aantal stenen die “ons een oogenblik aan een werkelijk steenen
muur deed denken”. De betreffende stenen zijn op foto’s van Holwerda’s opgraving vaag zichtbaar:
“Op afb. 4 ziet men achteraan even voor het over de sleuf gelegde bruggetje een rij steenen die de
vulling uitmaakten van het bovenste gedeelte van een gracht, die dwars over het geheele terrein
geloopen heeft” aldus Holwerda. 1582 Op de betreffende locatie, tussen insula II en III stonden verder
alleen houten constructies zodat het gebruik als wegverharding een goede verklaring voor hun
aanwezigheid zou bieden. In Nijmegen is waarschijnlijk ook zo’n verzakking van de wegverharding in
een greppel aangetroffen. 1583 Reuvens vond zo’n honderd meter oostelijker in hetzelfde tracé
eveneens een groep stenen (afb. 5.12). Daarin was een verzakking zichtbaar die Reuvens deed
spreken van een “onderstelde goot”. 1584 Dat past bij de reconstructie van een wegriool op die plek. Bij
de Belgische via Mansuersica bevond zich boven de stenen nog een laag grind. 1585 Maar daarvan had
Holwerda in Voorburg dan resten moeten aantreffen in het middenriool. Hij vermeldt geen resten van
grind hoewel hij wel oog had voor dergelijke sporen. Zo maakte hij eerder naar aanleiding van het
onderzoek in 1912 op het achtererf van insula II melding van “eenige gaten” die “voor een deel met
kiezelsteentjes gevuld” waren. 1586
De wegconstructie vertoont een opvallende gelijkenis met een moerasbrug die bij De Meern is
aangetroffen en dateert uit 125 na Chr., dus kort nadat Forum Hadriani was gesticht. De in De Meern
5,5 meter brede constructie (Voorburg bijna 6 meter) bestaat ook daar uit rijen van vier dragende
palen. Bij Woerden is een vergelijkbare constructie opgegraven. 1587 Het valt niet uit te sluiten dat de
Voorburgse bouwers de draagconstructie van dergelijke wegdelen als voorbeeld namen, of Voorburg
diende als voorbeeld voor De Meern. De weg in Voorburg lijkt namelijk uit dezelfde periode te dateren,
de begintijd van Forum Hadriani. Dat suggereren althans de vondsten waarover Holwerda schreef:
“Behalve een aantal Germaansche scherven werden onder in de gracht en in de paalgaten eenige
Trajanisch-Hadrianische aardewerkfragmenten gevonden”. Met de “gracht” bedoelde Holwerda het
middenriool. 1588 Op een datering iets later dan de oprichting van Forum Hadriani, duidt het feit dat de
weg niet mooi tussen de twee paalgaten van de mogelijke eerste houten boog doorloopt. Voor een
riool is een excentrische combinatie met de boog nog wel denkbaar omdat het riool niet zichtbaar was.
Maar de wegverharding zal pas na de houten doorgang ontstaan zijn, indien althans de interpretatie
van de twee paalsporen als symbolische doorgang juist is. Veel later zal de aanleg ook niet zijn omdat
het middenriool waarschijnlijk nodig was als afvoer van het badhuis. Dat badhuis lijkt gezien de stijl
van de wandschilderingen voor het midden van de 2 e eeuw te zijn gebouwd. Het onderzoek van 1988
heeft enkele houtresten in de onderkant van de paalsporen opgeleverd, maar dendrochronologisch
onderzoek daarvan is helaas niet mogelijk gebleken. 1589
De publieke gebouwen
Nadat het wegenstelsel was uitgezet, moest binnen de insulae de exacte ligging van de afzonderlijke
bouwkavels worden vastgesteld. Daarbij werd volgens Vitruvius behalve naar het forum ook naar de
plek van de andere publieke gebouwen gekeken. 1590 Dat betekent dat eerst grote kavels werden
uitgezet met een publieke functie (area publica). Daarna werden in een volgende fase de particuliere
stukken verder opgedeeld in kavels voor individuele woonhuizen of tot dezelfde eigenaar behorende
groepen rijenhuizen. Een en ander is in de Voorburgse plattegrond deels zeldzaam goed zichtbaar.
Het forum
Gezien de naam heeft Forum Hadriani ongetwijfeld een forum bezeten, het open marktplein dat het
hart vormde van iedere Romeinse stad. Het bepalen van de plaats daarvan was volgens Vitruvius een
van de eerste volgende stappen van de stadplanners: “Nadat de zijstraten zijn ingedeeld en de
hoofdstraten vastgelegd, moet de ligging bepaald worden van de heilige gebouwen, het forum en de
andere publieke plaatsen met het oog op een gunstige ligging en algemeen gebruik door de
1582
Holwerda 1915a,7-8 en afb. 4, ook afb. 5; Holwerda 1923,12.
1583
Haalebos 1993,24.
1584
RMO RA 30 e20.
1585
Mariën 1980,375.
1586
Holwerda 1913,20 en “grindgat” op veldtekening 1912 in archief RMO.
1587
Graafstal 2002,12, afb. 6 en noot 44.
1588
Holwerda 1915a,8.
1589
Met dank aan Tessa de Groot (RCE) voor het nazoeken hiervan.
1590
Vitruvius, De Architectura I,7,1.
227