Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

onderzochte deel zich 2,05 tot 2,4 meter beneden NAP bevond. In vijf boringen kwamen Romeinse
indicatoren naar boven, in twee boringen vroegmiddeleeuwse. Dat duidt erop dat het kanaal hier tot
na de Romeinse tijd een depressie in het landschap vormde.
Er is nog een andere aanwijzing dat het Kanaal van Corbulo hier ongeveer samenvalt met het
verloop van de huidige Vliet die sinds 1893 onderdeel is van het Rijn-Schiekanaal tussen Oude Rijn en
Schie. Het gaat om een knik in de verkaveling aan weerszijde van de Vliet ter hoogte van Forum Hadriani
(afb. 4.28). Verderop zal worden betoogd dat die verkaveling mogelijk deels teruggaat tot de Romeinse
tijd. De aanwezigheid van het Kanaal van Corbulo op de plaats van de huidige Vliet kan namelijk een
logische verklaring bieden voor de knik. Tot slot valt op dat de Vliet in de buurt van Forum Hadriani in de
16 e eeuw een breedte had die vergelijkbaar is met de breedte van het Romeinse kanaal. Het Kanaal van
Corbulo bleek bij Leidschendam twaalf tot vijftien meter breed. 969 Op een proceskaart uit 1556 zijn details
over de Vliet bij Arentsburg weergegeven en staat dat de Vliet daar toen ruim drie ‘roe’ breed was. 970
Omdat op de kaart wordt afgerond op halve eenheden, betekent dit een breedte tussen de 3 en 3,5 ‘roe’.
De Rijnlandse roe of roede was 3,7674 meter lang, zodat de breedte 11,3 tot 13,2 meter bedroeg.
Overigens merkte Westreenen van Tiellandt in 1826 op dat er ook aan de overzijde (zuidzijde) van de
Vliet Romeinse munten waren gevonden zodat hij niet uitsloot dat de bewoning van Forum Hadriani zich
daar voortzette. 971 In dat geval kan het Kanaal van Corbulo hier nog wat verder van de strandwal hebben
gelegen dan de huidige Vliet bij Voorburg. Een mogelijk andere kleine aanwijzing in die richting is het
verloop van de Churchilllaan in Rijswijk. Die blijkt daar namelijk het tracé van het Kanaal van Corbulo te
volgen. Het in een exact rechte lijn doortrekken van het tracé van de Churchilllaan levert een fictief punt
aan de overzijde van de Vliet op. 972 Maar gezien het verdere verloop van deze weg met verschillende
knikken, zegt dat weinig. En ook de vondst van een paar Romeinse munten is niet al te overtuigend. Zo is
het goed denkbaar dat aan de overzijde van Forum Hadriani aan de zuidelijke oever van het Kanaal een
(vloot)haven lag. Mede gezien de waarnemingen in 2008 in de Vliet zelf, wordt daarom hier verondersteld
dat de Huidige Vliet bij Voorburg ongeveer de ligging van het Kanaal van Corbulo weerspiegelt.
Behalve bij Leidschendam, zijn verder in de richting van de Rijn tot nu toe alleen bij Roomburg
andere resten van het Kanaal van Corbulo opgegraven, vlak bij de monding aan de Rijn. Daar was de
monding van de vloedkreek zo’n veertig tot zestig meter breed en zes tot zeven meter diep. Het diepste
waargenomen punt lag vijf meter beneden NAP en de opgravers hielden er rekening mee dat de geul
verder van de oever nog zo’n twee meter dieper kan zijn geweest. 973 Het kanaal is daar over een lengte
van honderd meter onderzocht. Zichtbaar was hoe de natuurlijke kreek met spades was bijgewerkt. Ook
zijn er resten gevonden van een kleine insteekhaven loodrecht op het kanaal.
Van de Maastak van het Kanaal van Corbulo zijn vanaf Forum Hadriani bezien de eerste sporen drie
kilometer verderop aangetroffen bij het kruispunt van de Churchilllaan en Huis te Lande Laan. Verder
kwamen nog drie kilometer verderop resten tevoorschijn bij Wateringse Veld. Het kanaal was hier
ingegraven in een jonge restgeul van de Gantel. In het zuidwesten moet er een verbinding met de Maas
zijn geweest, enwel op een punt waar de Maas samen met het water van de Waal een vrij grote
zeeopening vormde. Deze werd door Tacitus aangeduid als Os immensum (immens groot zeegat) en is
door Plinius aangeduid met Helinius. 974 Lang is verondersteld dat het Kanaal van Corbulo hier in de
richting van de Maas over grote afstand het natuurlijk verloop van de Gantel volgde. Dat was een
natuurlijke veenstroom waarvan de naam mogelijk teruggaat tot de prehistorie. Maar Waasdorp
veronderstelt dat slechts gedeeltelijk van een jonge tak van de Gantel gebruik is gemaakt, en
zuidwestelijker in rechte lijn een apart kunstmatig kanaal is gegraven in de richting van Naaldwijk met vlak
er langs de Romeinse weg. 975 Gezien de aanwezigheid van een vlootstation bij Naaldwijk, is het
aannemelijk dat het kanaal daar in de Maas uitkwam. Dat zou betekenen dat voor het laatste deel van het
kanaal geen gebruik is gemaakt van de oorspronkelijk veel bredere restgeul van de Gantel die
waarschijnlijk in de Romeinse tijd al voor een belangrijk deel was verland.
Volgens De Kort werd in 2006 duidelijk dat het in het voorjaar van 50 na Chr. nieuw aangelegde
kanaal in Leidschendam niet door de Romeinen is uitgebaggerd. Gezien de fijne gelaagdheid van klei met
zandlaagjes was het kanaal in een proces van continue opslibbing na enige tijd onbruikbaar geworden.
Boven de vulling vormde zich een pakket kleiig rietveen dat op basis van C14 tussen 50 en 250 na Chr. is
gevormd. De gegevens combinerend wordt aangenomen dat dit deel van het kanaal al tussen 100 en 150
969
Brandenburgh en Hessing 2005,11; De Kort 2008,24-26.
970
Langerak 1988,21.
971
Westreenen van Tiellandt 1826,14.
972
Dorenbos, Holthausen en Koot 2009,120.
973
Hazenberg 2000,34 en 48.
974
Tacitus, Annales II,6 (os immensum) en Historia V,23 (“watervlakte zo groot als een zee”); Plinius, Naturalis Historia IV,101
(inter Helinium = accusativus; Helinius = nominativus).
975
Waasdorp 2006,129-130; Jansen en De Visser 2003,18 en 31-32.
144